Η πολιτική ανυπακοή είναι η άρνηση ενός ή περισσότερων ατόμων απέναντι στην τήρηση ορισμένων νόμων, απαιτήσεων και εντολών της κυβέρνησης, ή μιας δύναμης κατοχής, χωρίς να καταφεύγουν στη σωματικήβία. Είναι πρωτοβάθμια τακτική της μη βίαιης αντίστασης. Στην πιο μη βίαιη έκφραση της (γνωστή στα σανσκριτικά ως ahimsa ή satyagraha) θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι συμπόνια, με τη μορφή του σεβασμού στη διαφωνία.

 

Η πολιτική ανυπακοή είναι ένας από πολλούς τρόπους που οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να διαμαρτυρηθούν ή να εξεγερθούν κατά αθέμιτων νόμων. Έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλά τεκμηριωμένα μη βίαια κινήματα αντίστασης όπως στην Ινδία (η εκστρατεία κοινωνικής πρόνοιας του Γκάντι και οι εκστρατείες για την ανεξαρτησία της Ινδίας από τη Βρετανική Αυτοκρατορία), στη Νότια Αφρική στον αγώνα κατά του απαρτχάιντ, στο Αμερικανικό Κίνημα Πολιτικών Δικαιωμάτων και σε κινήματα ειρήνης παγκοσμίως. Μία από τις πρώτες μαζικές υλοποιήσεις της ήταν η μη βίαιη επανάσταση των Αιγυπτίων εναντίον της βρετανικής κατοχής το 1919.

 

Ο Αμερικανός συγγραφέας Χένρι Ντέιβιντ Θορό (Henry David Thoreau) πρωτοστάτησε στη σύγχρονη θεωρία πίσω από αυτή την πρακτική με το δοκίμιο του 1849 «Περί Πολιτικής Ανυπακοής», που αρχικά είχε τον τίτλο «Αντίσταση στην Αστική Κυβέρνηση». Η ιδέα πίσω από το δοκίμιο ήταν αυτή της αυτονομίας, και το πώς αυτή είναι η ηθικότερη επιλογή, γιατί κανείς πρέπει να αποφύγει να πολεμήσει εναντίον της κυβέρνησης, αλλά δεν θα πρέπει να την υποστηρίξει αν δεν συμφωνεί με αυτή. Αυτή η έκθεση είχε αργότερα μεγάλη επίδραση σε πολλούς από αυτούς που εφάρμοσαν την πολιτική ανυπακοή. Στο δοκίμιο αυτό, ο Θορό επίσης εξηγεί τους λόγους που αρνήθηκε να πληρώσει φόρους ως πράξη διαμαρτυρίας κατά της δουλείας και κατά του Μεξικανο-Αμερικανικού Πολέμου. 

 

Τεχνικές 

Για παράδειγμα, ο Μαχάτμα Γκάντι περιγράφει τους εξής κανόνες, την περίοδο που ήταν ηγέτης στον αγώνα της Ινδίας για την ανεξαρτησία: 

  1. Ένας πολιτικός αντιρρησίας (ή satyagrahi) δεν εκφράζει ποτέ την οργή του.

  2. Μερικές φορές μπορεί να χρειαστεί να υποστεί την οργή του αντιπάλου.

  3. Με τον τρόπο αυτό θα αποδεχθεί τις επιθέσεις από τον αντίπαλο, ποτέ όμως δεν θα προβεί σε αντίποινα. Αλλά δεν θα καταβληθεί, από το φόβο της τιμωρίας ή παρόμοιων απειλών, από οποιαδήποτε μεγέθους οργή.

  4. Όταν κάποιο μέλος της αρχής προσπαθήσει να συλλάβει έναν πολιτικό αντιρρησία, αυτός θα υποβληθεί οικειοθελώς στη σύλληψη, και δεν θα αντισταθεί στην κατάσχεση ή την αφαίρεση της περιουσίας του, όταν αυτή επιδιώκεται να κατασχεθεί από τις αρχές.

  5. Αν δε ένας πολιτικός αντιρρησίας έχει στην κατοχή του κάποια περιουσιακά στοιχεία ως διαχειριστής και φύλακας, θα αρνηθεί να τα παρατήσει, έστω και αν κατά την υπεράσπιση αυτή θα μπορούσε να χάσει τη ζωή του. Ποτέ, όμως, δεν θα προβεί σε αντίποινα.

  6. Στα αντίποινα περιλαμβάνονται και οι βωμολοχίες και οι βρισιές.

  7. Κατά συνέπεια, ένας πολιτικός αντιρρησίας δεν προσβάλει ποτέ τον αντίπαλό του, και δεν λαμβάνει μέρος στις πρόσφατα επινοημένες κραυγές οι οποίες είναι αντίθετες προς το πνεύμα της ahimsa.

  8. Ένας πολιτικός αντιρρησίας δεν μπορεί να χαιρετά τη σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά δεν θα προσβάλει αυτή ή τους δημόσιους υπαλλήλους, Άγγλους ή Ινδούς.

  9. Αν κατά τη διάρκεια του αγώνα κάποιος προσβάλει τέτοιον υπάλληλο ή επιτεθεί εναντίον αυτού, ένας πολιτικός αντιρρησίας υποχρεούται να προστατεύσει τον εν λόγω υπάλληλο ή υπαλλήλους από την προσβολή ή την επίθεση ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του.

     

Φιλοσοφικές Ιδέες

Στο βιβλίο «Η πολιτική ανυπακοή», οι Ζοζέ Μποβέ (José Bové) και Ζιλ Λινό (Gilles Luneau) προτιμούν τον όρο «πολιτισμένη ανυπακοή». Καθορίζουν δε έξι κριτήρια για να την χαρακτηρίσουν ως πράξη:

  1. Είναι μια προσωπική και υπεύθυνη πράξη: είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τους κινδύνους και να μην αποφεύγουμε νομικές κυρώσεις.

  2. Είναι μια ανιδιοτελής πράξη: αντιτιθέμεθα ενός νόμου για το δημόσιο συμφέρον, όχι για προσωπικό κέρδος.

  3. Είναι μια πράξη συλλογικής αντίστασης: κινητοποιούμεθα για την υποστήριξη ενός ευρύτερου σχεδίου.

  4. Είναι πράξη μη βίαιη: έχει στόχο να μεταπείσει τη κοινή γνώμη όσο και τον αντίπαλο, να μην προκαλέσει καταστολή ή ένοπλη αντίδραση· μια επίθεση εναντίον ιδιοκτησίας μπορεί να έχει μόνο συμβολική διάσταση.

  5. Είναι διαφανής πράξη: παίρνει αξία από την εικόνα της.

  6. Είναι μια ύστατη λύση: απειθαρχούμε μετά την εξάντληση των εκκλήσεων για διάλογο και όλων των νόμιμων ενεργειών.


Ο Ζαν-Μαρί Μιλέρ (Jean-Marie Muller), καθηγητής φιλοσοφίας, συγγραφέας του βιβλίου «Πολιτισμένη Ανυπακοή», επικρίνει τη χρήση του όρου “πολιτική ανυπακοή”. Σύμφωνα με αυτόν, ο ορισμός αυτός είναι “σε πλήρη αντίθεση με όλες τις δράσεις του τελευταίου αιώνα που χρησιμοποιούν αυτό το όνομα.” Σύμφωνα με τον Μιλέρ, η πράξη είναι «πολιτισμένη» επειδή δεν είναι “εγκληματική”, δηλαδή, σέβεται τις αρχές, τους κανόνες και τις απαιτήσεις του “πολιτισμού”.

ΠΗΓΗ