Στην είσοδο του παλιού εργοστασίου Fabra i Coats στη Βαρκελώνη, η ταμπέλα είναι σαφής: Εδώ κυκλοφορεί μόνο το κοινωνικό νόμισμα Εcosol. Δεκάδες πολίτες στέκονται υπομονετικά στην ουρά για να ανταλλάξουν τα ευρώ τους, συμμετέχοντας συνειδητά στη νέα αγορά μιας οικονομίας που έχει στο επίκεντρό της τον άνθρωπο και χρησιμοποιεί το χρήμα ως μέσο ανταλλαγής κι όχι κερδοσκοπίας. Μιας εναλλακτικής οικονομίας, που στοιχηματίζει στην ισότητα, τη συνέργεια, τη συλλογική κοινωνική ευθύνη για την ευημερία των πολιτών κι όχι για τη συσσώρευση του κεφαλαίου.
Αυτό είναι και το στοίχημα των 196 συνεταιρισμών, συνεργατικών εγχειρημάτων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που συμμετείχαν στην 3η Εκθεση Αλληλέγγυας Οικονομίας της Καταλονίας.
Επί ένα τριήμερο (24-26 Οκτωβρίου), οι περισσότεροι από 17.000 επισκέπτες ήρθαν σε επαφή με τις πρακτικές εναλλακτικές που αυτές οι επιχειρήσεις προτείνουν για να προχωρήσουμε σε ένα οικονομικό μοντέλο πιο δίκαιο, δημοκρατικό και συμμετοχικό. Γνώρισαν πρωτοβουλίες που αποδεικνύουν ότι η αλληλέγγυα οικονομία είναι μια πραγματικότητα, μια «εφαρμοσμένη πρόταση», ένα μοντέλο που μπορεί να καλύψει τις καθημερινές ανάγκες των πολιτών σε όλους τους τομείς, καθώς συμμετείχαν φορείς που δραστηριοποιούνται σε τρόφιμα, ρούχα, στέγη, πολιτισμό, παιδεία, υγεία, κοινωνική μέριμνα, εργασιακή και κοινωνική επανένταξη, διανομή, προσφορά κάθε είδους υπηρεσιών, επικοινωνία, μίντια, ψυχαγωγία, ηθική χρηματοδότηση, βιομηχανία, εμπόριο, ασφάλειες, ενέργεια.
Συνεταιρισμοί μικροί και μεγάλοι, παλαιοί και νέοι συνυπήρξαν σ’ αυτό το κτίριο-σύμβολο μιας παλιάς βιομηχανικής ακμής, έδειξαν τι παράγουν αλλά και πώς οργανώνονται για να το κάνουν, συζήτησαν τις ανησυχίες τους, αντάλλαξαν εμπειρίες και πρόβαλαν τα μελλοντικά τους σχέδια. Φορείς που απασχολούν περισσότερους από 3.000 εργαζόμενους κι άλλοι που είναι προϊόν της συνεργασίας 3-4 ατόμων μοιράστηκαν περίπτερα με ίσο χώρο και έδειξαν την ποικιλία της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Από το Barnaciber, έναν συνεταιρισμό εξειδικευμένο στον σχεδιασμό και την υποστήριξη ιστότοπων, το Eticom, ένα σχέδιο για μια εταιρεία ηθικών και αλληλέγγυων τηλεπικοινωνιών, ή το Lab Coop, έναν συνεταιρισμό που παρέχει συμβουλευτική και κατάρτιση σε βάθος σε θέματα συνεταιριστικής επιχειρηματικότητας, έως τις τράπεζες χρόνου, τα ηθικά πιστωτικά ιδρύματα, τη διάθεση προϊόντων δίκαιου εμπορίου του Altermercat, τη φεμινιστική επιχειρηματικότητα.
Τι τους ενώνει; Η προοπτική του κοινωνικού μετασχηματισμού. «Δεν είναι οποιαδήποτε συνεργατικά εγχειρήματα. Αυτές οι επιχειρήσεις διέπονται από βασικά χαρακτηριστικά που τις εντάσσουν σ’ αυτό που εμείς εννοούμε ως κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία: προσανατολίζονται κυρίως στην κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών, αντί στη μεγιστοποίηση των κερδών, οργανώνονται σε δημοκρατική συμμετοχική βάση και αναλαμβάνουν κοινωνικές δεσμεύσεις, όπως προστασία του περιβάλλοντος, ισότητα φύλου, σεβασμό του χώρου και των κοινοτήτων όπου δραστηριοποιούνται κ.λπ. Μέσα από τη δράση τους παράγουν κοινωνικό όφελος», λέει ο Ζόρντι Γκαρθία, συγγραφέας πολλών βιβλίων, ανάμεσά τους το «Αντίο, Καπιταλισμέ» και ένας από τους συντονιστές του Δικτύου Αλληλέγγυας Οικονομίας XES το οποίο διοργανώνει την Εκθεση.
Ενας θεσμός που φέτος συμπληρώνει τρία χρόνια και είναι προϊόν περισσότερων από δέκα ετών δουλειάς τού XES για να δώσει φωνή σε πρωτοβουλίες που αποδεικνύουν ότι η κοινωνική οικονομία μπορεί να δώσει απτές λύσεις και αποτελεί απάντηση στην κρίση. Αυτό καταδείχθηκε και στις 100 εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν: συζητήσεις, εργαστήρια, στρογγυλά τραπέζια, παρουσιάσεις, προβολές ταινιών, πολιτιστικά δρώμενα που συνέβαλαν να γίνει πιο ορατό το πλούσιο μωσαϊκό εμπειριών της αλληλέγγυας οικονομίας. Κεντρική εκδήλωση ήταν η παρουσίαση του νομοσχεδίου που εκπόνησε το XES για τους συνεταιρισμούς και την κοινωνική οικονομία ώστε να ανοίξει ένας διάλογος για την καλύτερη θεσμοθέτηση του τομέα. Μία δε από τις τρεις ημέρες της Εκθεσης αφιερώθηκε στην προώθηση της συνεργασίας ανάμεσα στα διαφορετικά εγχειρήματα της αλληλέγγυας οικονομίας που κατέληξε στη δημιουργία μιας νέας δομής διάδρασης: 80 φορείς εγκαινίασαν έναν μόνιμο χώρο ανταλλαγής προτάσεων και διατύπωσης αναγκών με στόχο να αυξηθούν τα κοινά προγράμματα και ο κοινωνικός τους αντίκτυπος.
Μια τέτοια πρωτοβουλία συλλογικής επιχειρηματικότητας είναι η Ecos, ένας δευτεροβάθμιος συνεταιρισμός αποτελούμενος από 14 συνεταιρισμούς παροχής υπηρεσιών σε τομείς τόσο διαφορετικούς όσο η ενέργεια, η κατοικία, η επικοινωνία, η υγεία, οι ασφάλειες, η διανομή κ.λπ., με στόχο τόσο τη συνέργεια σε προγράμματα όσο και τις οικονομίες κλίμακος από τη συστέγαση και την κοινή χρήση προμηθειών, εξοπλισμού, υπηρεσιών. Μια από τις πιο επιτυχημένες πρωτοβουλίες του είναι το Πρόγραμμα «Σπίτια με Ενέργεια», όπου μετέχουν τέσσερις από τους συνεταιρισμούς τού Ecos προσφέροντας στις δημοτικές κοινωνικές κατοικίες ένα πλαίσιο συντήρησης, διαχείρισης, ενεργειακής απόδοσης και ασφαλιστικών καλύψεων. Δεν είναι ουτοπία, είναι επιτυχία Καρπός των θεωρητικών αναζητήσεων της δεκαετίας του 1990 για μια «άλλη οικονομία», που πήραν σάρκα και οστά στο 1ο Κοινωνικό Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε το 2001 με τη δημιουργία του Παγκόσμιου Δικτύου Αλληλέγγυας Κοινωνικής Οικονομίας, το XES εφαρμόζει στην πράξη την αντίληψή του για την κοινωνική αγορά.
Οι 120 επιχειρήσεις που το απαρτίζουν αποτελούν ένα δίκτυο (ανοιχτό και σε φορείς και άτομα εκτός αυτού), όπου ανταλλάσσονται προϊόντα και υπηρεσίες με βάση το κοινωνικό νόμισμα Ecosol – ισοδυναμεί με ένα ευρώ, λειτουργεί μόνο μέσα σ’ αυτό το δίκτυο, αποτρέπει την κερδοσκοπία και εκπροσωπεί περίπου το 20% των συναλλαγών αυξάνοντας έτσι τη ρευστότητα των επιχειρήσεων και συμβάλλοντας στη βιωσιμότητά τους. Κι εδώ και επτά χρόνια προωθεί την κοινωνική αξιολόγηση, μια μέθοδο που «μετρά το κοινωνικό αποτύπωμα» μιας επιχείρησης, μέσω ενός μηχανισμού αποτίμησης έξι βασικών παραγόντων: δημοκρατία, ισότητα, περιβαλλοντικός αντίκτυπος, κοινωνική δέσμευση, ποιότητα εργασίας, επαγγελματική ποιότητα. Τα αποτελέσματα αυτής της αξιολόγησης αποτελούν τη βάση για τις ετήσιες εκθέσεις που καταδεικνύουν τη σημαντική συνεισφορά της αλληλέγγυας οικονομίας στην καταλανική κοινωνία.
Και επιβεβαιώνουν ότι αυτή η νέα οικονομία δεν είναι μια ουτοπία, ούτε ένα αποτυχημένο περιθωριακό πείραμα. Αντίθετα, στη ζοφερή συγκυρία της κρίσης απέδειξε ότι μπορεί να δώσει καλύτερες απαντήσεις από τον καπιταλισμό. Αρκούν δύο παραδείγματα. Ενώ στις παραδοσιακές τράπεζες τα «κόκκινα» δάνεια έχουν ξεπεράσει το 13,5%, στον χρηματοπιστωτικό συνεταιρισμό Coop-57 είναι μόλις 1,9%. Κι ενώ από το 2008 στην παραδοσιακή οικονομία η ανεργία δεν παύει να αυξάνει και η ποιότητα της εργασίας να εκφυλίζεται, η απασχόληση στον συνεταιριστικό τομέα της Καταλονίας έχει αυξηθεί κατά 11% και το δεύτερο τρίμηνο φέτος είχε ξεπεράσει τους 45.000 εργαζόμενους, με τον τζίρο της πέρσι να αγγίζει τα 4,2 δισ. ευρώ.
«Η Εκθεση έκανε ορατή μια νέα κοινωνική οικονομία, που δεν είναι απλά εφικτή αλλά υπαρκτή και της οποίας οι φορείς αποτελούν ένα εργαστήρι πειραματισμού με νέους τρόπου εργασίας, κατανάλωσης και επενδύσεων» συμπυκνώνει ο Ζόρντι Γκαρθία τού XES. «Aποδεικνύουμε ότι μπορούμε να έχουμε αποτελεσματικές, παραγωγικές και κερδοφόρες επιχειρήσεις, που είναι συγχρόνως δημοκρατικές και ωφελούν την κοινωνία, που στηρίζουν δηλαδή τη βιωσιμότητά τους όχι μόνο στην οικονομική απόδοση αλλά και στην κοινωνική και την περιβαλλοντική».
Πρότυπα εγχειρήματα
Καινοτομία φέτος ήταν η λαϊκή ψηφοφορία για το καλύτερο εγχείρημα κοινωνικής οικονομίας που ανέδειξε τρεις εμβληματικές επιχειρήσεις. Τον ιστορικό αγροτοβιομηχανικό συνεταιρισμό κοινωνικής ένταξης L’ Olivera, που φέτος κλείνει τα 40 του χρόνια στην παραγωγή λαδιού και κρασιών και αποτελείται από αγρότες και εργάτες που ζούσαν σε επισφάλεια.
Τον παραγωγικό – καταναλωτικό μη κερδοσκοπικό συνεταιρισμό προμήθειας ηλεκτρισμού από 100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Som Energia, που στα τρία χρόνια της ύπαρξής του έχει φτάσει τα 10.000 μέλη–χρήστες και πέρσι τιμήθηκε με το βραβείο Solar που απονέμει η Ευρωπαϊκή Ενωση Ανανεώσιμης Ενέργειας σε καινοτόμους επιχειρήσεις του κλάδου. Και αυτό που όλοι θεωρούν τη ναυαρχίδα που έχει συμβάλει καταλυτικά στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας και βραβεύτηκε από το κοινό ως το καλύτερο εγχείρημά της, το Coop57.
Είναι ο μεγαλύτερος συνεταιρισμός χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, ένα μέσο χρηματοδότησης που εισάγει νέα κοινωνικά κριτήρια για τη στήριξη συλλογικών εγχειρημάτων. Εχει 600 μέλη, τα τέσσερα τελευταία χρόνια έχει χορηγήσει 1.400 δάνεια ύψους 40 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 12 εκατ. μόνο φέτος.
Παραλαμβάνοντας το βραβείο, ο συντονιστής του συνεταιρισμού Ραμόν Πασκουάλ έκανε σίγουρα πολλούς τραπεζίτες να ριγήσουν: «Φυσά άνεμος αλλαγής, και απέναντι στα τείχη που χτίστηκαν για να αποκλείσουν τους φρέσκους ανέμους εμείς αποφασίσαμε να χτίσουμε ανεμόμυλους που θα τους χρησιμοποιούμε για να γυρίσουν τα γρανάζια προς μια νέα οικονομία κοινωνική, έναν νέο τρόπο να κατανοούμε τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Μπορούμε να δημιουργήσουμε δίκτυα οικονομικών συναλλαγών που να βελτιώνουν και να ομορφαίνουν τις ζωές όλων μας, αντί να ζούμε για την οικονομία των λίγων. Θέλουμε όταν χτίζουμε νέα οικονομικά σχέδια αυτά να παράγουν πλούτο. Οχι οποιονδήποτε πλούτο, αλλά έναν που να θέτει στο επίκεντρο τον άνθρωπο και το κεφάλαιο θα είναι μόνο ένας από τους πόρους. Και να μπορούμε να τον διανέμουμε δημοκρατικά και ισότιμα. Θέλουμε την οικοδόμηση μιας οικονομίας από τα κάτω και από τα μέσα, περνώντας από την υποταγή στην παγκόσμια οικονομική εξουσία σε μια οικονομία που να σχετίζεται με τις περιοχές και τους ανθρώπους και να συμβάλλει στην εξαφάνιση των ανισοτήτων».
Η Ελλάδα της αλληλεγγύης, επίτιμη προσκεκλημένη
Επίτιμη προσκεκλημένη του XES ήταν η Ελλάδα της κρίσης, αλλά και των κοινωνικών διεργασιών που αναπτύσσονται για την αντιμετώπιση και το ξεπέρασμά της, με επίκεντρο τις πρωτοβουλίες κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας που αναδύονται στη χώρα. Στην ειδική εκδήλωση που διοργανώθηκε συμμετείχαν εκπρόσωποι της «Αλληλεγγύης για Ολους», που μίλησαν για τις συνέπειες των καταστροφικών πολιτικών λιτότητας, αλλά και τις δομές αλληλεγγύης και κοινωνικών συνεταιρισμών που έχουν ξεπηδήσει στις γειτονιές της χώρας και που μόνο στην Αττική στα χρόνια της κρίσης έχουν φτάσει τις 114, παρουσιάζοντας τον χάρτη των δομών κοινωνικής αλληλεγγύης. Και έκαναν παρεμβάσεις εκπρόσωποι τριών πετυχημένων συνεταιριστικών εγχειρημάτων.
Το «ΣυνΑλλοις», συνεταιρισμός που ιδρύθηκε το 2011 με στόχο τη διακίνηση προϊόντων του εναλλακτικού και αλληλέγγυου εμπορίου, τόσο του παγκόσμιου Νότου όσο και εγχώριων παραγωγών και συνεταιρισμών. Το «ΣυνΖω», ο καταναλωτικός συνεταιρισμός Ζωγράφου που ιδρύθηκε το 2013, από την ανάγκη να κατεβάσουν τις τιμές, στηρίζοντας παράλληλα τον παραγωγό χωρίς παρεμβάσεις μεσαζόντων και σήμερα έχει 140 μέλη. Και η «Εφημερίδα των Συντακτών», ως το μεγαλύτερο και πιο επιτυχημένο αυτοδιαχειριζόμενο συνεταιριστικό εγχείρημα της Ελλάδας, που δύο χρόνια τώρα, με μοναδικό εργοδότη τους αναγνώστες της, όχι μόνο αντέχει στον ανταγωνισμό των επιχειρηματικών ομίλων των μίντια, αλλά σημειώνει και σταθερή άνοδο της κυκλοφορίας της.
Η ελληνική παρουσία αποτέλεσε πόλο του ενδιαφέροντος των επισκεπτών, που επίσης έδειξαν έμπρακτα την αλληλεγγύη τους με την ΒΙΟΜΕ, το πρώτο κατειλημμένο από τους εργαζόμενούς του εργοστάσιο, ενισχύοντας οικονομικά τον συνεταιρισμό.
