Προς: Αναπληρωτή Υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Βαγγέλη Αποστόλου
Υπόμνημα: Ανάπτυξη της Ελληνικής Βιομηχανίας Κλωστικής Κάνναβης
Αξιότιμε κ. Υπουργέ,
Συγχαρητήρια για την εκλογή και την ανάληψη των καθηκόντων σας.
Θα θέλαμε να σας επιστήσουμε την προσοχή σε ένα φλέγον ζήτημα που χρήζει της άμεσης ανταπόκρισής σας, καθώς μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και τη βιώσιμη ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας.
Το φλέγον ζήτημα είναι η νόμιμη ρύθμιση της καλλιέργειας και μεταποίησης της κλωστικής (βιομηχανικής) κάνναβης και η ανάπτυξη ενός πολλά υποσχόμενου παραγωγικού και μεταποιητικού κλάδου που μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην ενίσχυση της απασχόλησης και την καταπολέμηση της ανεργίας.
Η κλωστική (βιομηχανική) κάνναβη, όπως θα γνωρίζετε, είναι μια οικολογική και ανανεώσιμη [1] πρώτη ύλη που η καλλιέργειά της επιδοτείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο (σύμφωνα με τους κανονισμούς (ΕΚ) 73/2009, 1234/2007 και 1529/2000 του Συμβουλίου, καθώς και τον κανονισμό ΕΟΚ 1164/89 της Επιτροπής) και μπορεί να αποφέρει μέχρι 2 σοδειές το χρόνο.
Δυστυχώς στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια η Πολιτεία απαγόρευσε την καλλιέργειά της και ενώ ο πρόσφατος νόμος 4139/2013 περί ναρκωτικών ουσιών την θέτει ρητά εκτός της λίστας των παράνομων ουσιών, η πολυαναμενόμενη ΚΥΑ από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δεν έχει ακόμα δημοσιοποιηθεί με αποτέλεσμα να έχουν χαθεί ήδη τουλάχιστον δύο πολύτιμες καλλιεργητικές περίοδοι. Επιπλέον η συνεχιζόμενη άρνηση της Πολιτείας να χορηγήσει άδειες για καλλιέργεια κλωστικής κάνναβης (εν ελλείψει της ΚΥΑ) αποτελεί παραβίαση των ανωτέρω κανονισμών της ΕΕ, το οποίο μπορεί να φέρει την Ελλάδα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Σας θυμίζουμε τις κοινοβουλευτικές ερωτήσεις [2, 3] στις 11/08/2014 και 05/11/2014 που έχετε καταθέσει μαζί με συναδέλφους σας, καθώς και τις προβληματικές απαντήσεις των προκατόχων σας σχετικά με την ολοκλήρωση της ΚΥΑ και του πειραματικού έργου για τη κλωστική κάνναβη. Θα γνωρίζεται επίσης την μελέτη του ΕΘΙΑΓΕ [4] που θέτει το πλαίσιο για το σχέδιο καλλιέργειας της κλωστικής κάνναβης και αναγνωρίζει τα πολλαπλά οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη.
Στο εισαγωγικό σημείωμα της εν λόγω έκθεσης ο Δρ Βυζαντινόπουλος, ο τότε γενικός διευθυντής του ΕΘΙΑΓΕ και επιμελητής της έκθεσης, καταλήγει στο ότι “η κλωστική κάνναβη μπορεί να αποτελέσει μια αξιόπιστη εναλλακτική πρόταση για αναδιάρθρωση των καλλιεργειών” (βάμβακος, αραβόσιτου κλπ), ιδιαίτερα εν όψη του 2019 που θα σταματήσει το καθεστώς των συνδεδεμένων ενισχύσεων και η επιδότηση ανά κιλό στο βαμβάκι, χωρίς την οποία είναι ασύμφορη η (ήδη περιβαλλοντοκτόνος) βαμβακοκαλλιέργεια.
Η μελέτη του ΕΘΙΑΓΕ-ΓΠΑ, που είναι πλέον χρονολογικά ξεπερασμένη και χρειάζεται επικαιροποίηση επιστημονικών και οικονομοτεχνικών δεδομένων, καταλήγει σε αρκετά θετικά συμπεράσματα και προτάσεις. Έχει όμως κάποιες βασικές κατευθύνσεις που χρήζουν προσοχής για να αναπτυχθεί ο κλάδος με σωστό και αποτελεσματικό τρόπο προς όφελος της Πολιτείας και των μικρομεσαίων κλήρων που είναι η ραχοκοκαλιά της αγροτικής οικονομίας της χώρας μας.
Αν και δεν έχει δοθεί ακόμα κάποιο προ-σχέδιο της ΚΥΑ για διαβούλευση, παρόλα αυτά σύμφωνα με τη μελέτη του ΕΘΙΑΓΕ αλλά και δημοσιευμάτων [5, 6] του Τύπου, θεωρούμε ότι τα προβληματικά σημεία του προτεινόμενου ρυθμιστικού πλαισίου είναι:
- Ζώνες καλλιέργειας. Ο περιορισμός σε συγκεκριμένες ζώνες καλλιέργειας, αποκλείει πολλές άλλες (παραγωγικές ή περιβαλλοντικά υποβαθμισμένες) περιοχές στις οποίες θα μπορούσε να αναπτυχθεί η καλλιέργεια κλωστικής κάνναβης. Δεν είναι δυνατόν να αποκλειστούν ολόκληρες περιοχές όπως η Εύβοια, η Πελοπόννησος ή η Κρήτη από αυτή την καλλιέργεια καθώς παρουσιάζουν ιδανικές εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες, υψηλά ποσοστά ανεργίας και χαμηλά εισοδήματα. Δεν είναι δυνατόν να αποκλείσουμε νέους παραγωγούς και ανέργους από το μεγαλύτερο τμήμα της επικράτειας από μια σημαντική πηγή εσόδων και οικολογικών πρώτων υλών. Είναι σημαντικό να συμπεριληφθούν όλες οι Περιφέρειες της Ελλάδας στις Ζώνες Καλλιέργειας Κλωστικής Κάνναβης και να αναπτυχθούν περιφερειακές και τοπικές δομές για να τις υποστηρίξουν. Είναι σημαντικό να επιδιωχθεί αποκλειστικά η βιολογική καλλιέργεια για να υπάρχει ποιοτικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων χωρών.
- Κόστος ελέγχων για τους αγρότες. Αυτή τη στιγμή το κόστος ελέγχων (περίπου 75 ευρώ το στρέμμα) είναι απαγορευτικό για τους παραγωγούς. Από τη διεθνή εμπειρία υπάρχουν λύσεις που διασφαλίζουν την αποτελεσματικότητα των ελέγχων, με δραστική όμως μείωση του κόστους. Κάτι άλλο που θα πρέπει να προσεχθεί για να μην κάνει απαγορευτικό το κόστος για τους παραγωγούς είναι το επίπεδο περίφραξης- φύλαξης των καλλιεργήσιμων εκτάσεων που θα ζητηθεί από την ΚΥΑ.
- Συμβόλαιο με βιομηχανία επεξεργασίας. Δεν είμαστε αντίθετοι στο πνεύμα της συμβολαιακής παραγωγής, αρκεί αυτή να μην περιορίζεται σε σύναψη συμβάσεων μόνο με μεγάλες μονάδες επεξεργασίας- μεταποίησης. Θα πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα σε μικρο-παραγωγούς να συνάπτουν συμβάσεις με μικρο-μεταποιητές ή με ιδιώτες που επιθυμούν την πρώτη ύλη (πχ για την κατασκευή σπιτιού με hempcrete), όπως και να τους παρέχεται η δυνατότητα της αυτοπαραγωγής για ιδία χρήση.
- Αποκλειστική διάθεση φυτογενετικού υλικού από ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Αυτή είναι μια εξέλιξη που δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Το ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ θα πρέπει να έχει εποπτικό και ελεγκτικό ρόλο και να εξετάσει την συμπεριφορά στα ελληνικά δεδομένα όλων των πιστοποιημένων σε επίπεδο ΕΕ ποικιλιών κλωστικής κάνναβης. Από εκεί και πέρα η προμήθεια- διάθεση των σπόρων πρέπει να είναι ελεύθερη, όπως και η σποροπαραγωγή. Πρέπει να ενθαρρυνθεί η έρευνα για νέες ποικιλίες από συνεταιρισμούς και συλλόγους γεωργών- σποροπαραγωγών, καθώς και η συμμετοχή των παραγωγών στην τεχνική επεξεργασία και τη μεταποιητική διαδικασία μέσω συνεταιριστικών και συνεργατικών εγχειρημάτων. Σε αυτό το πλαίσιο είναι απαραίτητος ο εξορθολογισμός του νομικού πλαισίου των συνεταιριστικών επιχειρήσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς καλές πρακτικές.
- Ενθάρρυνση μεγάλων κλήρων και αποκλεισμός μικρομεσαίων. Διαφαίνεται μια προσπάθεια να αποκλειστούν οι μικρομεσαίοι παραγωγοί, καθώς η συγκέντρωση των καλλιεργειών κλωστικής κάνναβης σε συγκεκριμένες ζώνες και η κεντρική διαχείριση της επεξεργασίας φαίνεται να ευνοεί τους μεγάλους κλήρους.
- Συγκέντρωση των δομών διοίκησης αντί για αποκέντρωση. Διαφαίνεται επίσης μια προσπάθεια συγκέντρωσης των δομών διοίκησης και διαχείρισης, το οποίο δεν μας βρίσκει σύμφωνους. Συμφωνούμε μεν ότι πρέπει να υπάρχει ένα κεντρικό σύστημα διαχείρισης (κεντρικός διαχειριστής), οι λειτουργίες του όμως πρέπει να είναι αποκεντρωμένες σε επίπεδο Περιφέρειας και τοπικών διευθύνσεων. Σε κάθε Περιφέρεια πρέπει να δημιουργηθούν μονάδες επεξεργασίας, μεταποίησης και ελέγχου, ενώ πρέπει να δημιουργηθεί το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για να διευκολύνει τη δημιουργία τοπικών συνεταιριστικών εγχειρημάτων, αξιοποιώντας τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται στην Ευρώπη.
Σας γνωστοποιούμε ότι παρέχουμε στο Υπουργείο και τον ΕΛΓΟ Δήμητρα 8 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης στην Εύβοια για να πραγματοποιηθεί δοκιμαστική- πειραματική καλλιέργεια σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Προτείνουμε να συνταχθεί μια αναλυτική οικονομοτεχνική μελέτη με όλες τις σύγχρονες μεθόδους καλλιέργειας, συγκομιδής και επεξεργασίας και με όλες τις διαθέσιμες τεχνολογίες, χρηματοδοτήσεις, επιδοτήσεις, κλπ. Με πληροφορίες για τις διαφορετικές ποικιλίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, για τις προοπτικές αξιοποίησης της πρώτης ύλης, καθώς και τη διαδικασία αδειοδότησης και ελέγχου. Δηλώνουμε τη διαθεσημότητά μας για να συμμετέχουμε και να βοηθήσουμε σε αυτή τη μελέτη ερευνητικά, αλλά και με το να σας φέρουμε σε επαφή με τους συνεργάτες μας στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Βιομηχανιών Κλωστικής Κάνναβης (European Industrial Hemp Association- EIHA), καθώς και στο μεγαλύτερο ερευνητικό ίδρυμα για ζητήματα κλωστικής κάνναβης το Nova Institute.
Με συντηρητικές εκτιμήσεις υπολογίζουμε ότι ο κλάδος συνολικά (παραγωγικά, μεταποιητικά, εμπορικά, ερευνητικά κλπ) μπορεί να απασχολήσει περισσότερα από 20.000 άτομα, εφόσον υπάρξει μια μαζική παραγωγή άνω των 250 χιλιάδων στρεμμάτων σε όλη την επικράτεια (για αρχή), με έμφαση στους συνεταιρισμούς παραγωγών- μεταποιητών και την αποκεντρωμένη βιολογική παραγωγή. Μην ξεχνάτε ότι η κλωστική κάνναβη αναφέρεται στις ΗΠΑ ως ο καρπός των δισεκατομμυρίων δολαρίων(billion dollar crop).
Σας γνωστοποιούμε επίσης ότι είμαστε διατεθειμένοι να βοηθήσουμε μέσω των διεθνών συνεργατών μας και την πρακτική εμπειρία και τεχνογνωσία που έχουμε αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια σε ότι αφορά την ανάπτυξη του παραγωγικού και εμπορικού κλάδου της ελληνικής αγοράς της κλωστικής κάνναβης, καθώς και στα ζητήματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και ευαισθητοποίησης των παραγωγών- μεταποιητών και του (αγοραστικού) κοινού. Ο κλάδος περιλαμβάνει εκτός από την παραγωγή- μεταποίηση- εμπορία και τον σχεδιασμό νέων καινοτόμων προϊόντων, την έρευνα, τη πραγματοποίηση διεθνών εκθέσεων (expo) και τη διαφήμιση- μάρκετινγκ, μεταξύ άλλων. Αντιλαμβάνεστε ότι είναι μια ανεκμετάλλευτη αγορά για τα ελληνικά δεδομένα με πολύ ισχυρές προοπτικές για απασχόληση και εξαγωγές, ιδιαίτερα λόγω των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων της Ελλάδας σε ότι αφορά την απόδοση και την ποιότητα του τελικού προϊόντος.
Σας προτείνουμε την πραγματοποίηση μια μεγάλης διεθνούς ημερίδας, όπου θα προσκληθούν ειδικοί επιστήμονες και επιχειρηματίες από διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες (πχ. Ολλανδία, Γαλλία, Ισπανία, Ρουμανία, Τσεχία, Αγγλία, Γερμανία) και οργανισμούς για τη μεταφορά τεχνογνωσίας και εμπειριών. Σας γνωστοποιούμε ότι έχουμε ήδη πραγματοποιήσει μια αντίστοιχη ημερίδα την Τετάρτη 8 Μαΐου 2013 με ομιλητές τον Δρ. Βυζαντινόπουλο και εκπροσώπους παραγωγικών οργανισμών κλωστικής κάνναβης από 4 χώρες (Ολλανδία- EIHA, Ισπανία, Βέλγιο, Τσεχία), και είμαστε στη διάθεσή σας να συνεισφέρουμε στην πραγματοποίηση μιας ακόμα πιο ολοκληρωμένης Ημερίδας για την ανάπτυξη του κλάδου στην Ελλάδα.
Θα θέλαμε να σας προτείνουμε επίσης την μετατροπή παλαιών στρατοπέδων σε όλη την Ελλάδα σε πρότυπες μονάδες καλλιέργειας και επεξεργασίας κλωστικής κάνναβης με τη συμμετοχή συνεταιριστικών και συνεργατικών εγχειρημάτων. Άλλοι χώροι που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν καλλιέργειες κλωστικής κάνναβης είναι τα μεγάλα πάρκα ΑΠΕ (λόγω των περιφραγμένων χώρων), καθώς και εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές ζώνες μιας και κλωστική κάνναβη ενδείκνυται για απορρύπανση βεβαρημένων περιοχών από βαρέα μέταλλα.
Θεωρούμε ότι η Ελλάδα μπορεί, λόγω γεωμορφολογικών και κλιματολογικών συνθηκών, να παίξει σημαντικό και ηγετικό ρόλο στην καλλιέργεια και τη μεταποίηση της κλωστικής κάνναβης τόσο στα Βαλκάνια όσο και στην Ευρώπη. Για να επιτευχθεί αυτό η κλωστική κάνναβη πρέπει (και μπορεί) να αντικαταστήσει (εξολοκλήρου) την παραγωγή βαμβακιού με πολλαπλασιαστικά οφέλη για την απασχόληση, τους παραγωγούς, τους μεταποιητές, ιδιαίτερα την κλωστοϋφαντουργία και την οικοδομή, αλλά και το κράτος μέσω της άμεσης και έμμεσης φορολογίας.
Για να σας αναπτύξουμε με περισσότερες λεπτομέρειες τις θέσεις και τις πρωτοβουλίες μας για το θέμα, αιτούμεθα μια συνάντηση με εσάς και τους συνεργάτες σας. Θα το εκτιμούσαμε αν θα μπορούσατε να μας κοινοποιήσετε το σχέδιο ΚΥΑ πριν δημοσιοποιηθεί για να εκφέρουμε γνώμη και περαιτέρω προτάσεις.
Περισσότερες πληροφορίες για την κλωστική κάνναβη:
Η καλλιέργεια της κλωστικής κάνναβης γνωρίζει μεγάλη άνθηση στην Ευρώπη [7, 8, 9], καθώς από αυτήν μπορούν να κατασκευαστούν περισσότερα από 25.000 προϊόντα από μια ευρεία γκάμα βιομηχανικών κλάδων (τροφίμων, κλωστοϋφαντουργία, καλλυντικά, κατασκευές- οικοδομή, βιο-πλαστικά, βιο-καύσιμα, χαρτί και χαρτοπολτός κ.α.) [4].
Το αρσενικό Sativa φυτό (κλωστική ή βιομηχανική κάνναβη- hemp) έχει ελάχιστη περιεκτικότητα σε THC (0.2-1.5%), ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση επιδοτούνται ήδη 46 πιστοποιημένες από την ΕΕ ποικιλίες κλωστικής κάνναβης με περιεκτικότητα THC χαμηλότερη του 0.2%. Η τόσο μικρή περιεκτικότητα στην ψυχοδραστική ουσία THC αποκλείει την ευφορική- ψυχαγωγική του χρήση.
Αντίθετα οι ίνες, τα φύλλα, το λάδι και τα σπόρια του αρσενικού φυτού έχουν χιλιάδες χρήσεις όπως παραγωγή ανθεκτικών υφασμάτων, σκοινιών, χαρτιού– χαρτοποπολτού, τροφίμων με υψηλή θρεπτική αξία (υπερτροφές), οικοδομικών και μονωτικών υλικών, βιοπλαστικών, βιοκαυσίμων (η μηχανή diesel σχεδιάστηκε αρχικά να καίει κανναβέλαιο), υποστρωμάτων για ζώα κ.α.. Οι σπόροι και το λάδι από κλωστική κάνναβη έχουν πολύ υψηλή θρεπτική αξία, περιέχουν υψηλής ποιότητας πρωτεΐνη, Ω3 λιπαρά οξέα, αμινοξέα, μέταλλα και βιταμίνες. Η κλωστική- βιομηχανική κάνναβη έχει επίσης πολύ ευεργετικές ιδιότητες για την απορρύπανση νερών και εδαφών, την αποκατάσταση οικοσυστημάτων, αγροτικών και βεβαρημένων από χημικά και πυρηνικά περιοχών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φυσικό παρασιτοκτόνο και είναι ευεργετική στον εμπλουτισμό των καλλιεργήσιμων εδαφών μέσω τις αμειψισποράς. Επειδή η καλλιέργεια της κλωστικής κάνναβης δεν χρειάζεται μεγάλες ποσότητες νερού και καθόλου χημικά λιπάσματα και παρασιτοκτόνα, θεωρείται ότι έχει αρνητικό αποτύπωμα άνθρακα και ευεργετική συνολική επίπτωση για το περιβάλλον.
Η κλωστική κάνναβη μπορεί να αντικαταστήσει τη καλλιέργεια βαμβακιού καθώς είναι πιο ανθεκτική (έως 3 φορές) και ποιοτική ίνα και έχει μεγαλύτερη στρεμματική απόδοση από το βαμβάκι που απαιτεί τουλάχιστον 14 φορές περισσότερη ποσότητα νερού και πολλά χημικά. Το κόστος απόληψης των ινών με τεχνολογία και εξοπλισμό νέας γενιάς είναι έξι φορές μικρότερο από το αντίστοιχο του εκκοκκισμού βάμβακος. Επίσης μπορεί να αντικαταστήσει τον χαρτοπολτό από ξυλεία (πχ ιδιαίτερα για τη παραγωγή χαρτονομισμάτων και χαρτιού), αφού είναι πιο ανθεκτική και πιο αποδοτική ανά στρέμμα καλλιεργούμενης έκτασης, σώζοντας με αυτό τον τρόπο πολύτιμα δάση και πόρους. Το χαρτί από κλωστική κάνναβη μπορεί να ανακυκλωθεί μέχρι 7 φορές ενώ το κανονικό μόνο τρεις. Στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή καλλιεργούνται περισσότερα από 15.000 εκτάρια (150.000 στρέμματα) κυρίως σε Γαλλία, Αγγλία, Ολλανδία, Γερμανία, Ρουμανία, Ιταλία, Αυστρία, Ισπανία, Πολωνία, Ουγγαρία και Τσεχία. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός σε παγκόσμιο επίπεδο και καλύπτει σχεδόν το 80% της παγκόσμιας παραγωγής στην οποία συμμετέχουν περισσότερες από 30 χώρες.
Η κλωστική κάνναβη χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα από πολλούς πολιτισμούς σαν σκοινί, ύφασμα, χαρτί και τρόφιμο. Από τους Αιγύπτιους Φαραώ μέχρι τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και τους Κινέζους Αυτοκράτορες, από τους πρώτους Χριστιανούς μέχρι τους πρώτους Αμερικανούς Προέδρους και τη μαζική παραγωγή κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ακόμα και η Ελλάδα τον προηγούμενο αιώνα παρήγαγε, επεξεργαζόταν και εξήγαγε πολλούς τόνους κλωστική κάνναβη το χρόνο.
[1] http://eiha.org/media/2014/10/Ecological-benefits-of-hemp-and-flax-cultivation-and-products-2011.pdf
[2] http://www.hellenicparliament.gr/Koinovouleftikos-Elenchos/Mesa-Koinovouleutikou-Elegxou?pcm_id=ece0bc71-a933-4ef8-935c-2aa14f8f5a2e
[3] http://www.hellenicparliament.gr/Koinovouleftikos-Elenchos/Mesa-Koinovouleutikou-Elegxou?pcm_id=e28022be-aa55-4a04-a514-7f43b5da9d2a
[4] ΕΘΙΑΓΕ, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2000. Σχέδιο Καλλιέργειας Κλωστικής Κάνναβης και Κλωστικού Λιναριού στην Ελλάδα. https://docs.google.com/file/d/1MavqpGwx_qHWc1EFWUm9RRGf32V1avnedszcHD4WP37Oc1dqlAMFkCSWF-hx/edit
[5] http://www.agrotypos.gr/index.asp?mod=articles&id=85321
[6] http://www.agronews.gr/ekmetaleuseis/modernes-kalliergeies/arthro/95163/i-klostiki-kannavi-anoigei-nees-douleies/
[7] http://eiha.org/media/2014/10/14-07-19-EIHA-leaflet-web.pdf
[8] http://eiha.org/media/2014/10/15-01-13-Growing-Area-Europe-2014.pdf
[9] http://eiha.org/media/2014/10/13-06-European-Hemp-Industry.pdf
