Το κίνημα της αποανάπτυξης και της αλληλέγγυας οικονομίας έχουν μια παράλληλη πορεία στην Ελλάδα ιδιαίτερα από το 2010 και έπειτα, επειδή προσφέρουν μια ουσιαστική εναλλακτική προσέγγιση όχι μόνο για να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις της πολυεπίπεδης κρίσης, αλλά για να αλλάξουμε ριζικά τη ζωή μας και να δημιουργήσουμε ένα άλλο κόσμο εδώ και τώρα.
Η πεμπτουσία της αποανάπτυξης, η λιτή αφθονία κατά τον Λατούς, δεν είναι κάτι καινούργιο για τον άνθρωπο και τις κοινωνίες. Από τον Διογένη και το πιθάρι του μέχρι τις προβιομηχανικές κοινωνίες οι άνθρωποι ζούσαν την κοινοτική οικονομία της ανταλλαγής και της συνεργασίας. Από τη βιομηχανική επανάσταση μέχρι τους πρώτους θεωρητικούς της Αποανάπτυξης (Γκόρτζ, Ίλλιτς, Μπούκτσιν και Καστοριάδη) οι άνθρωποι πάντα έβρισκαν τρόπους μοιράσματος και αξιοπρεπούς διαβίωσης, ζούσαν καλά έστω με λίγα.
Με την έλευση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, των ελεύθερων αγορών, της μαζικής κατανάλωσης, της αστικοποίησης και της διαφήμισης, αυτή η κατάσταση άλλαξε. Οι σύγχρονες κοινωνίες δείχνουν πια ξεκομμένες από την ανθρωπιά τους και το φυσικό περιβάλλον, βυθισμένες μέσα στη ζάλη και το φετιχισμό της ανάπτυξης και του χρήματος.
Η αποανάπτυξη είναι μια νέα αφήγηση, ένα σύνολο ιδεών και πολιτικών προτάσεων για τον ριζοσπαστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και της οικονομίας. Αυτό δεν σημαίνει απλά το «πρασίνισμα» της βιομηχανίας και της οικονομίας, αλλά τον ριζικό μετασχηματισμό των μοντέλων παραγωγής και κατανάλωσης, την εκ βάθρων μεταρρύθμιση των δημοκρατικών θεσμών, την εξάλειψη των κοινωνικών ανισοτήτων καθώς και τη διασφάλιση των ατομικών ελευθεριών και της διαγενεακής δικαιοσύνης.
Σημαίνει να έχουμε πρόοδο χωρίς ανάπτυξη, να εστιάσουμε δηλαδή στους ποιοτικούς δείκτες ευημερίας και όχι στους πλασματικούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης, επιδιώκοντας ταυτόχρονα ένα ευρύ και βαθύ εκδημοκρατισμό των κοινωνιών.
Να επιδιώκουμε την ποικιλότητα και το σεβασμό της διαφορετικότητας, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία για να αποδομήσουμε τη δομική ανηθικότητα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, τον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό, τις σχέσης και τις δομές κυριαρχίας που επιβάλλει, για να βρεθούμε και πάλι σε αρμονία με τον φυσικό κόσμο και τους εαυτούς μας.
Η αποανάπτυξη είναι μια ουτοπία σε εφαρμογή και η αλληλέγγυα-συνεργατική οικονομία είναι η αποανάπτυξη στην πράξη. Σε αυτό το πλαίσιο, η αποανάπτυξη προσφέρει το πολιτικό πρόταγμα ούτως ώστε η συνεργατική και αλληλέγγυα οικονομία να μην είναι απλά ένα παυσίπονο για τις δομικές κρίσεις του καπιταλισμού, αλλά να αποτελέσει το δομικό συστατικό μιας άλλης κοινωνίας, δίκαιης, οικολογικής και αυτάρκους.
Σε πρακτικό επίπεδο το κίνημα της αποανάπτυξης, παίρνοντας τη σκυτάλη και δίνοντας νέα πνοή στο οικολογικό κίνημα, εκφράστηκε ριζοσπαστικά μέσα από την ανάπτυξη πολλών πρωτοβουλιών από τα κάτω, συμπεριλαμβανομένων όσων συνθέτουν την αλληλέγγυα οικονομία.
Οικοκοινότητες και οικοχωριά, επανακτήσεις αγροτικής γης, καταλήψεις στέγης και κέντρα κοινωνικής συμβίωσης, συνεταιρισμοί παραγωγών-καταναλωτών, κοινοτικοί αυτοδιαχειριζόμενοι αγρόκηποι, αεικαλλιέργεια (permaculture), αγρο-οικολογία και βιολογικές καλλιέργειες, ανταλλακτήρια και τράπεζες παραδοσιακών σπόρων, εργασιακές κολεκτίβες, ηθικές τράπεζες, αυτοδιαχειριζόμενα κοινωνικά κέντρα, τοπικά ανταλλακτικά δίκτυα προϊόντων και υπηρεσιών, τράπεζες χρόνου, εναλλακτικές εκπαιδευτικές και πολιτιστικές δομές, λαϊκές συνελεύσεις και συμμετοχικοί προϋπολογισμοί σε επίπεδο κοινότητας συνθέτουν ένα πολύχρωμο και πολύμορφο παζλ εναλλακτικών αποαναπτυξιακών προτάσεων σαν απάντηση στην πολλαπλή κρίση που βιώνουμε.
Όλα αυτά είναι καθημερινές ρωγμές στο φαντασιακό του καπιταλισμού που πρέπει να πολλαπλασιαστούν αν θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία, κατά το αποαναπτυξιακό και οικολογικό πρόταγμα. Να σκεφτούμε τη δημοκρατία από τα κάτω, συλλογικά, όπως στους αγώνες ενάντια στην εμπορευματοποίηση του νερού ή τις εξορύξεις, ή απλά έναν καθημερινό αγώνα για να ζήσουμε με αξιοπρέπεια.
Με την αποανάπτυξη και την αλληλέγγυα οικονομία μπορούμε να ξεπεράσουμε τη κρίση που είναι αποτέλεσμα της μη βιώσιμης ανάπτυξης και σηματοδοτεί την αποτυχία του «οικονομισμού», αλλά και να επιδιώξουμε μια ουσιαστική αλλαγή σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο για να μειώσουμε τις πιέσεις στις ανθρώπινες κοινωνίες και τα οικοσυστήματα.
Να ξεπεράσουμε το φαντασιακό της ανάπτυξης, περνώντας από τη μακροοικονομία των αγορών και του πλεονασματικού εμπορίου στην αλληλέγγυα-συνεργατική οικονομία των φυσικών πόρων, από την κρίση και την απαξίωση των κοινών, στην αυτοοργάνωση της κοινωνίας και την τοπικοποίηση της οικονομίας σε αποκεντρωμένες και αυτοδιαχειριζόμενες δομές με στόχο την αυτάρκεια, τη διάχυτη κοινωνική ευημερία, την οικολογική ισορροπία και την ελευθερία του ατόμου.
Όπως έχει ειπωθεί, αποανάπτυξη δεν σημαίνει επιστροφή στο παρελθόν και να ζούμε σε σπηλιές, αλλά επιστροφή στο ουτοπικό μέλλον που οραματιζόμαστε και προσδοκάμε, μια κοινωνία ισότητας, ισονομίας, οικολογικής σωφροσύνης και μοιράσματος.
Η αποανάπτυξη και η αλληλέγγυα οικονομία δεν είναι πανάκεια, ούτε μια εύκολη και γρήγορη διαδικασία. Είναι όμως ένας άλλος, δημιουργικός δρόμος για να αλλάξουμε τη ζωή μας προς το καλύτερο, να βιώσουμε τους λόγους για τους οποίους αξίζει κάποιος να ζει ελεύθερα και να ελπίζει για ένα καλύτερο μέλλον με αξιοπρέπεια.
Έχουμε την ιστορική ευκαιρία να βάλουμε τους σπόρους τώρα, ούτως ώστε η ουτοπία του σήμερα να γίνει η πραγματικότητα του αύριο.
Ηλιόσποροι
Οκτώβριος 2014, εισήγηση στην εκδήλωση “Αποανάπτυξη και αλληλέγγυα οικονομία”, Α.Π.Θ.
