Η Πολιτική Ανυπακοή είναι μια πράξη ειρηνικής αντίδρασης – άρνησης, ενός ή περισσοτέρων ατόμων απέναντι στην τήρηση ορισμένων νόμων, απαιτήσεων και εντολών του κράτους ή μιας δύναμης κατοχής, χωρίς την καταφυγή στη σωματική βία. Είναι επίσης μια τακτική ακτιβισμού μη βίαιης αντίστασης.
Μέσω της πολιτικής ανυπακοής οι άνθρωποι διαμαρτύρονται, εξεγείρονται, αντιδρούν σε καταστάσεις με τις οποίες δεν συμφωνούν. Σε απλά ή πολύπλοκα ζητήματα. Θυμήθηκα την “Πολιτική Ανυπακοή” τις ημέρες αυτές, με αφορμή το (σχεδόν) “κίνημα” που αρχίζει να ξεσπά στην Ελλάδα κατά της πληρωμής των διοδίων. Είναι μια πράξη Πολιτικής Ανυπακοής.
Ο Αμερικανός συγγραφέας Χένρι Ντέιβιντ Θορό (Henry David Thoreau) θεωρείται ως ο πρώτος θεωρητικός της πολιτικής ανυπακοής, καθώς το 1849 κυκλοφόρησε το δοκίμιό του «Περί Πολιτικής Ανυπακοής», που αρχικά είχε τον τίτλο «Αντίσταση στην Αστική Κυβέρνηση». Μεταγενέστερα, άλλοι θεωρητικοί, όπως οι Ζοζέ Μποβέ (José Bové), Ζιλ Λινό (Gilles Luneau) και Ζαν-Μαρί Μιλέρ (Jean-Marie Muller) καθιέρωσαν τον όρο της “πολιτισμένης ανυπακοής” αντί της πολιτικής ανυπακοής. Ως εκ των κορυφαίων πολιτικών ηγετών που ταυτίστηκε με την έννοια της πολιτικής ανυπακοής (ή της πολιτισμένης ανυπακοής) θεωρείται ο Μαχάτμα Γκάντι. Το ίδιο και ο Μάρτιν Λούθερ Κίγκ, ενώ για πολλούς, το ίδιο ηγετικές φυσιογνωμίες της συγκεκριμένης ακτιβιστικής τάσης, θεωρούνται και οι Τζον Λένον, Δαλάι Λάμα και άλλοι κατά υποκειμενική προσέγγιση.
Η πρακτική της Πολιτικής Ανυπακοής δεν είναι φαινόμενο των νεώτερων χρόνων. Στο βιβλίο της Εξόδου (1:15-22) αναγράφεται ότι ο Φαραώ έδωσε εντολή σε δύο μαίες που βοηθούσαν στις γέννες των εβραίων γυναικών, να σκοτώνουν ή να πετούν στο Νείλο όσα αρσενικά παιδιά γεννιούνταν. Όμως οι δύο μαίες (η Σίπρα και η Πούα) αρνήθηκαν να υπακούσουν την φαραωνική εντολή και ειρηνικά συνέχισαν να κάνουν τη δουλειά τους, αφήνοντας ζωντανά τα αρσενικά παιδιά που γεννούσαν οι εβραίες, αναμένωντας τις συνέπειες για τη μη συμμόρφωσή τους στην εντολή. Για τους θεωρητικούς της Πολιτικής Ανυπακοής η πράξη αυτών των δύο γυναικών καταγράφεται ως η πρώτη ιστορικά αντίδραση αυτού του είδους. Σε σχέση με την αρχαία Ελλάδα ως χαρακτηριστικό παράδειγμα Πολιτικής Ανυπακοής αναφέρεται η πράξη της Αντιγόνης του Σοφοκλή. Η ηρωίδα αρνείται να υπακούσει στη βασιλική διαταγή του Κρέοντα να μείνει άθαφτος ο αδελφός της και χωρίς αντίρρηση υπομένει τις συνέπειες.
Οι θεωρητικοί της Πολιτικής Ανυπακοής, έχουν κωδικοποιήσει τα εξής 6 σημεία-κριτήρια που την καθορίζουν: 1. Είναι μια προσωπική και υπεύθυνη πράξη. Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τους κινδύνους και να μην αποφεύγουμε νομικές κυρώσεις. 2. Είναι μια ανιδιοτελής πράξη. Αντιτιθέμεθα ενός νόμου για το δημόσιο συμφέρον, όχι για προσωπικό κέρδος. 3. Είναι μια πράξη συλλογικής αντίστασης. Κινητοποιούμεθα για την υποστήριξη ενός ευρύτερου σχεδίου. 4. Είναι πράξη χωρίς βία. Έχει στόχο να μεταπείσει τη κοινή γνώμη όσο και τον αντίπαλο, να μην προκαλέσει καταστολή ή ένοπλη αντίδραση. Μια επίθεση εναντίον ιδιοκτησίας μπορεί να έχει μόνο συμβολική διάσταση. 5. Είναι διαφανής πράξη. Παίρνει αξία από την εικόνα της. 6. Είναι μια ύστατη λύση. Απειθαρχούμε μετά την εξάντληση των εκκλήσεων για διάλογο και όλων των νόμιμων ενεργειών.
Υπάρχει βεβαίως και η αντίθετη άποψη. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης υποστηρίζουν πως η Πολιτική Ανυπακοή δεν δικαιολογείται σε καθεστώς δημοκρατίας και πως οι ¨άδικοι¨ νόμοι μπορούν να αλλάξουν μέσα από τις δημοκρατικές νομοθετικές διαδικασίες. Η Δημοκρατία, λένε, καθιστά την Πολιτική Ανυπακοή ως μη απαραίτητη μορφή πάλης.
Μια άλλη ένσταση απέναντι στην Πολιτική Ανυπακοή είναι και το επιχείρημα πως σε μια δημοκρατική πολιτεία, δεν θα πρέπει να καταφεύγει κανείς σε ακτιβισμούς Πολιτικής Ανυπακοής εφόσον δεν έχουν πρώτα εξαντληθεί όλες οι νόμιμες διαδικασίες. Επίσης μια άλλη άποψη υποστηρίζει πως εφόσον αποδεχόμαστε το πολίτευμα και ζούμε μέσα στη κοινωνία απολαμβάνοντας τα όποια οφέλη της, εφόσον πληρωνόμαστε τους μισθούς μας και τα επιδόματα που έχουν αποφασιστεί ότι δικαιούμαστε, εφόσον πληρώνουμε φόρους κ.λπ. και παράλληλα συμμετέχουμε ψηφίζοντας, υπηρετώντας ως φαντάροι, κ.λπ. σημαίνει ότι τελικά αποδεχόμαστε το σύστημα. Εφόσον λοιπόν αποδεχόμαστε το σύστημα, τότε ποιος ο λόγος να το παίξουμε επαναστάτες μόνο σε ένα κομμάτι του; Για την “εικόνα”;
Αυτά, περί Πολιτικής Ανυπακοής, με μια σημαντική σημείωση. Άλλο η Πολιτική Ανυπακοή και άλλο η… Πολιτικών Ανυπακοή. Καμία σχέση το ένα με το άλλο…
Χρήστος Μπλατσιώτης
