Το 1802, ο Thomas Jefferson, πρόεδρος τότε των Η.Π.Α., έγραφε σε μια επιστολή του στην Ένωση Βαπτιστών του Danbury:
Πιστεύοντας, όπως κι εσείς, ότι η θρησκεία είναι ένα ζήτημα που αφορά αποκλειστικά τον κάθε άνθρωπο και το Θεό του, ότι δε χρωστάει λογαριασμό σε κανέναν άλλο για την πίστη ή τη λατρεία του, ότι οι νομοθετικές εξουσίες της κυβέρνησης μπορούν να αφορούν πράξεις μόνο, και όχι απόψεις, σέβομαι απόλυτα την πράξη ολόκληρου του Αμερικανικού λαού που όρισε ότι οι νομοθέτες του δε θα φτιάξουν κανένα νόμο που θα στηρίζει την εγκαθίδρυση κάποιας θρησκείας, ή θα απαγορεύει την ελεύθερη άσκησή της, χτίζοντας έτσι ένα τείχος διαχωρισμού ανάμεσα σε εκκλησία και κράτος.

Με την φράση του αυτή εδραίωσε την έννοια του «χωρισμού εκκλησίας και κράτους» και έδωσε την πρώτη ερμηνεία του Άρθρου Ι της χάρτας των δικαιωμάτων που συνόδευε το Αμερικάνικο Σύνταγμα. Η συζήτηση που ξεκίνησε τότε, οδήγησε σήμερα στο ονομαζόμενο Lemmon Test (1971) που καθορίζει τα συνταγματικά όρια του νομοθέτη. Ένας νόμος, για να είναι συνταγματικός πρέπει: α) να έχει κοσμικούς σκοπούς, β) να είναι ουδέτερος απέναντι στη θρησκεία, ούτε να την παρεμποδίζει ούτε να την προωθεί, και γ) να μην οδηγεί σε υπερβολική εμπλοκή (excessive entanglement) πολιτείας και θρησκείας.

Η ουδετερότητα αυτή του αμερικάνικου Συντάγματος είναι πιστεύω η μόνη στάση που μπορεί να έχει ένα μοντέρνο, φιλελεύθερο Σύνταγμα.

Οι αντιρρήσεις

Στην Ελλάδα εκφράζονται δυστυχώς πολλές αντιρρήσεις ως προς την αναθεώρηση του Συντάγματος προς αυτή την κατεύθυνση. Αναφέρω χαρακτηριστικά τις παρακάτω:

  • Ο μύθος της (ιστορικής) ταύτισης Ελληνισμού και Ορθοδοξίας. Κατά την άποψη αυτή, ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους δε μπορεί να έχει νόημα, μιας και ο ελληνισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Ορθοδοξία. Πολύ χαρακτηριστικά, ο βουλευτής Στ. Παπαθεμελής δηλώνει: «Διαχωρισμός Κράτους-Εκκλησίας στην Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει. Η κοινωνική και προσωπική ζωή των πολιτών στην Ελλάδα είναι συνυφασμένη με την Ορθόδοξη Εκκλησία.»
  • Ο μύθος των διακριτών ρόλων. Χρησιμοποιόντας τα λόγια της υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων: «Για την Κυβέρνηση οι σχέσεις Κράτους – Εκκλησίας είναι διακριτοί και καθορισμένοι.» (Δελτίο Τύπου του Υπ. Ε.Π.Θ. – 19/10/05)
  • Ο μύθος της επάρκειας των νομοθετικών ρυθμίσεων. Κατά την άποψη αυτή, δε χρειάζονται συνταγματικές ρυθμίσεις στο θέμα και όπου υπάρχουν προβλήματα, αυτά μπορούν να λυθούν επαρκώς με νομοθετικές ρυθμίσεις.
  • Ο μύθος της επίθεσης κατά της εκκλησίας. Η πρόθεση αυτών που θέλουν το διαχωρισμό είναι η «αποθρησκευτικοποίηση του λαού και της νεολαίας» και η περιθωριοποίηση της εκκλησίας.

Ο μύθος της ταύτισης

Ο μύθος της ταύτισης Ορθοδοξίας και Ελληνισμού, όχι μόνο δεν είναι επαρκής λόγος διατήρησης του παρόντος Συντάγματος, αλλά αποτελεί σημαντικό λόγο για την αναθεώρησή του. Το Σύνταγμα με τη σημερινή του μορφή, στηρίζοντας αυτό το μύθο, ενισχύει το οπλοστάσιο των συντηρητικών της Δεξιάς και της Αριστεράς που θέλουν τους Έλληνες εγκλωβισμένους στις νεο-ορθόδοξες αντιδυτικές τους προκαταλήψεις.

Η οργανωμένη εκκλησία δεν προώθησε το μύθο αυτό μόνο στις εκκλησίες και τα ελεγχόμενα από αυτή ιδρύματα, αλλά, με την ένοχη συμμετοχή της πολιτείας, κατάφερε να τον κάνει μέρος της παράδοσης που διδάσκεται και στα δημόσια σχολεία. Ο μύθος της ‘ταύτισης’ είναι κατασκεύασμα της οργανωμένης εκκλησίας για να εξυπηρετήσει τη διατήρηση των συμφερόντων της στη μετά την επανάσταση εποχή και την εξυπηρέτηση της αντιδυτικής τους προπαγάνδας που βλέπει όλο το δυτικό κόσμο ως εχθρούς της ορθοδοξίας και υποχείρια του Βατικανού.

Αν ο σεβασμός της ελληνικότητας των αλλόθρησκων και των άθρησκων πολιτών δεν αποτελεί σημαντικό λόγο για την απόρριψη του αναχρονιστικού αυτού μύθου, το γεγονός ότι βασίζεται σε ιστορικές ανακρίβειες οφείλει να οδηγήσει στην έντονη αμφισβήτησή του από κάθε νηφάλια σκεπτόμενο πολίτη.

Ο Ν. Δήμου γράφει στο βιβλίο του ‘Απολογία Ενός Ανθέλληνα’:

… η Εκκλησία όχι μόνο δεν ενίσχυσε τη μόρφωση του υπόδουλου Γένους αλλά την πολέμησε με κάθε τρόπο. […] Κυνήγησε λυσσαλέα τον Διαφωτισμό και όλες του τις ιδέες, ακόμα και τις εθνικοαπελευθερωτικές. Έφτασε στο σημείο να τοποθετηθεί υπέρ της Τουρκικής κατοχής (μάλιστα την ονόμασε «δώρο Θεού» για τους υπόδουλους). Αφόρισε την Ελληνική Επανάσταση και τους πρωταγωνιστές της.

Στο ίδιο περίπου πνεύμα κινείται και το βιβλίο του Α. Ανδριανόπουλου ‘Ελληνισμός και Ορθοδοξία’:

Η απελευθέρωση της χώρας βρήκε τα ορθόδοξα μοναστήρια (περίπου 600 σε αριθμό!) να έχουν στην ιδιοκτησία τους σημαντικά πλούτη, με αποτέλεσμα να προκληθούν εντάσεις με τις τότε εθνικές κυβερνήσεις, που δήμευσαν περιουσίες τους και κατήργησαν ορισμένα από αυτά.

Και σε άλλο σημείο:

… το λεγόμενο ‘κρυφό σχολειό’ δεν υπήρξε παρά ένας μύθος που δημιουργήθηκε μετά την απελευθέρωση, με στόχο, αφ’ ενός, την ενίσχυση του κύρους της ορθόδοξης Εκκλησίας και του ρόλου της στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, και, αφ’ ετέρου, την ανάδειξη ενός ηρωικού έπους που να συνδέεται με την επιβίωση της ελληνικής γλώσσας και παιδείας.

Ο μύθος των διακριτών ρόλων

Μια απλή ανάγνωση το Συντάγματος θα έπρεπε να αρκεί για να πειστεί κάποιος ότι οι ρόλοι Εκκλησίας και Πολιτείας κάθε άλλο παρά διακριτοί είναι. (Βλέπε άρθρα 3, 13:1-5, 14:3, 16:2, 18:8, 105, 33:2 και 59) Βέβαια, όταν τέτοιου είδους δηλώσεις προέρχονται από την επικεφαλής του Υπουργείου Παιδείας ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, κάθε άλλο σχόλιο περιττεύει.

Θα έπρεπε όμως κάποιος να εξηγήσει τις καταδίκες της Ελληνικής Πολιτείας στα διεθνή δικαστήρια που καλούν την Ελλάδα να αναθεωρήσει τη στάση της απέναντι στο ζήτημα του προσηλυτισμού και της εκτεταμένης εμπλοκής της Ορθόδοξης εκκλησίας σε ζητήματα όπως η ανέγερση χώρων λατρείας από άλλες θρησκείες και η δημόσια έκφραση της θρησκευτικής συνείδησης αλλόθρησκων πολιτών.

Ο μύθος της επάρκειας των νομοθετικών ρυθμίσεων

Υπάρχει μια μερίδα πολιτικών και πολιτών που αναγνωρίζουνε το πρόβλημα που υπάρχει στις σχέσεις εκκλησίας και Πολιτείας, αλλά ισχυρίζονται ότι αναθεώρηση του Συντάγματος προς την κατεύθυνση του διαχωρισμού δεν είναι απαραίτητη (προς το παρόν τουλάχιστο) μιας και τα σημαντικότερα ζητήματα μπορούν να διευθετηθούν με νομοθετικές ρυθμίσεις.

Είναι αλήθεια πως υπάρχουν αρκετά ζητήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν άμεσα με αυτόν τον τρόπο, όπως αποδεικνύει η πρόταση νόμου της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, που κατέθεσαν πρόσφατα στη βουλή οι κ. Μάνος και Ανδριανόπουλος. Η ανεπάρκεια όμως αυτών των πρωτοβουλιών είναι νομίζω ξεκάθαρη όταν αναλογιστούμε τα παρακάτω:

  1. Δεν υπάρχει, δυστυχώς, στην Ελλάδα κυβερνητικό κόμμα που μπορεί να αναλάβει το πολιτικό κόστος της στήριξης τέτοιων νομοθετικών πρωτοβουλιών. Είναι πιθανό αιτήματα που ήδη αποδέχεται η ηγεσία της Ορθόδοξης εκκλησίας, όπως το δικαίωμα της καύσης των νεκρών, να ικανοποιηθούν στο μέλλον. Οποιαδήποτε όμως κίνηση που θα έρθει σε σύγκρουση με τις επιθυμίες της οργανωμένης εκκλησίας είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
  2. Ζητήματα όπως η εξασφάλιση της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης και η κατάργηση της απαγόρευσης του προσηλυτισμού δε μπορούνε να αντιμετωπιστούν παρά μόνο με Συνταγματική αναθεώρηση. Είναι σαφές πως οποιαδήποτε νομοθετική ρύθμιση που δε μπορεί να εξασφαλίσει το βασικό δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, δε μπορεί να χαρακτηριστεί επαρκής.

Ο μύθος της επίθεσης κατά της εκκλησίας

Είναι αλήθεια πως μεταξύ των πολιτών που ζητούν το διαχωρισμό εκκλησίας και πολιτείας, υπάρχουν και αυτοί που θα επιθυμούσαν τον περιορισμό του θρησκευτικού φανατισμού, την εξάπλωση των ιδεών του Διαφωτισμού, την επικράτηση του επιστημονικού τρόπου σκέψης και του σκεπτικισμού. Υπάρχουν όμως και οι βαθιά θρησκευόμενοι που δε θέλουν την εκκλησία τους να ελέγχεται από την κρατική γραφειοκρατία και τον υποβιβασμό των ιερέων τους σε απλούς δημόσιους υπάλληλους.

Ο διαχωρισμός όμως εκκλησίας και πολιτείας δεν έχει στόχο την επικράτηση της μιας ή της άλλης άποψης και δε μπορεί κανείς να τον συγχέει με μια επίθεση κατά της εκκλησίας ή της θρησκευτικής πίστης. Έρχεται να εξυπηρετήσει το σεβασμό της ελευθερίας του κάθε πολίτη να αποφασίζει για τον εαυτό του και να τοποθετήσει τη θρησκευτική πίστη στο χώρο που της ανήκει – το χώρο του ιδιωτικού. Έρχεται να απεγκλωβίσει την εκκλησία από τα δεσμά του κράτους και την κοσμική πολιτεία από το χώρο του μεταφυσικού.

Μια ματιά στις εξελίξεις των τελευταίων χρόνων στις Η.Π.Α. μπορεί να αποδείξει πως διαχωρισμός δε σημαίνει απαραίτητα συρρίκνωση της εκκλησίας ή καταπίεση της θρησκευτικής πίστης.

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΠΗΓΕΣ:

ΠΗΓΗ: anatheorisi.org