Εδώ και χιλιετίες η ελεύθερη διαβίωση στη φύση είναι μια πραγματικότητα για τον άνθρωπο. Μπορεί για τον περισσότερο κόσμο να θεωρείται δεδομένο πως κάποιος μπορεί – ελεύθερα – να επιλέξει όταν αυτός θελήσει να περάσει κάποιες στιγμές στη φύση, να κοιμηθεί στην αγκαλιά της Μάνας Γης κάτω απ’ τα αστέρια. Όμως ο νόμος Ν.2160/93 (παρ.12, άρθ. 4) (ΦΕΚ 18/Α/19.7.93) «Ρυθμίσεις για τον τουρισμό και άλλες διατάξεις» απαγορεύει την ελεύθερη κατασκήνωση σε κοινόχρηστους χώρους, δάση, αιγιαλούς, ακόμη και σε ιδιωτικά οικόπεδα (!), επιφυλάσσοντας στους παραβάτες αυτόφωρη σύλληψη, ποινή φυλάκισης και χρηματική ποινή μέχρι 150 ευρώ. Αντίστοιχα, όσοι κτίζουν αυθαίρετα σε δάση, αιγιαλούς και κοινόχρηστους χώρους συνήθως κερδίζουν και έπαθλο-επιβράβευση της καταπάτησης, τη νομιμοποίηση.
Ο σχετικός νόμος – που βασίστηκε σε ένα μεταχουντικό νόμο του 1974, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ενάντια στους τσιγγάνους και στους χίππυς της εποχής – απαγορεύει την ελεύθερη κατασκήνωση μέσα από διατάξεις που μετατρέπουν τους κοινόχρηστους ελεύθερους χώρους σε δημόσια περιουσία η οποία «αξιοποιείται» μέσα από τη μίσθωσή της σε ιδιώτες για τη δημιουργία οργανωμένων χώρων κατασκήνωσης και ενοικιαζόμενων δωματίων. Είναι προφανές ότι αυτή η απαγόρευση είναι παράλογη και επιβάλλεται καθαρά για εισπρακτικούς λόγους, για να εγκλωβίσει τους παραθεριστές σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο τουρισμού και να προασπίσει το οικονομικό συμφέρον των επιχειρηματιών αφού πλέον δεν θα μπορεί κανείς να κάνει διακοπές στη φύση αν δεν πληρώσει το αντίτιμο στην ιδιωτική επιχείρηση.
Η απαγόρευση της ελεύθερης κατασκήνωσης έχει συνέπειες κοινωνικές, οικονομικές και οικολογικές. Στερεί σε αυτόν που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα ή επιλέγει να ζει με χαμηλό επίπεδο καταναλωτικών αναγκών το αναφαίρετο δικαίωμα να χαίρεται τις φυσικές ομορφιές της χώρας του, να απειλείται με κοινωνικό αποκλεισμό που τον μεταβάλλει σε μετανάστη και απόβλητο μέσα στην ίδια του τη χώρα. Η βιομηχανοποίηση του περιβάλλοντος πλήττει πρώτα απ’ όλα το ίδιο το αγαθό που φιλοδοξεί να πουλήσει. Αυτό ήδη φαίνεται στην κάμψη που παρουσιάζει ο τουρισμός στην Ελλάδα που δεν έχει πλέον να προσφέρει αμόλυντη παρθένα φύση ή στο παράδειγμα της Ισπανίας όπου ξεκίνησαν να κατεδαφίζουν ξενοδοχεία από τη ζώνη παραλίας. Σε οικολογικό επίπεδο οι συνέπειες είναι ολέθριες. Παραδεισένιοι κολπίσκοι μετατρέπονται σε μαρίνες πετρελαιοκίνητων γιωτ, μονοπάτια μετατρέπονται σε δρόμους που φέρνουν τα αυτοκινούμενα και το καυσαέριό τους σε δάση και ακτές, το πράσινο ξεριζώνεται και καλύπτεται από γκρι, ρέματα μπαζώνονται, κ.α. Είναι γεγονός πως τη μακροχρόνια ζημιά που προκαλεί η οικονομική εκμετάλλευση μιας παραλίας (καταστροφή χλωρίδας και τοπίου, συρρίκνωση ελεύθερων χώρων κλπ.) δεν προκαλούν ούτε όλοι οι ελεύθεροι κατασκηνωτές της χώρας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα στον τόπο μας είναι η «αξιοποίηση» της παραλίας Παρίσαινας στο Χορευτό Πηλίου (προστατεύεται από το νόμο NATURA 2000 -Κωδικός GR1430001). Η παρουσία ελεύθερων κατασκηνωτών εκτός απ’ την οικονομική τους συμβολή στα καταστήματα της ευρύτερης περιοχής, βοήθησε και στη διατήρηση της μοναδικής φυσικής κληρονομιάς. Από παλιά με το μάζεμα των σκουπιδιών που ξέβραζε η θάλασσα αλλά και τα σκουπίδια που άφηνε πίσω του ο μικροαστισμός του σαβ/κου. Σήμερα με τους αγώνες ενάντια στα καταστροφικά σχέδια «αξιοποίησης» της παραλίας και μετατροπής του φυσικού τοπίου σε τσιμέντο.
Πιο συγκεκριμένα, έχει καταστραφεί το δασάκι της παραλίας (έχουν απομείνει μόλις 3 δέντρα) που είχε αναπτυχθεί πέριξ μιας πηγής που βρίσκεται εντός ορίων αιγιαλού και έμπροσθεν του κτήματος τους τέως δημάρχου Ζαγοράς. Ως δήμαρχος, διάνοιξε δρόμο μέσα σε ρέμα, τσιμεντόστρωσε μέρος του, δημιουργώντας πρόσβαση αυτοκινήτων στην αμμουδιά όπου πλέον παρκάρουν. Φυτεύτηκαν στύλοι ΔΕΗ στην αμμουδιά, με κονδύλια της δημαρχίας, προς ηλεκτροδότηση της υπό κατασκευή καντίνας του. Επιχείρησε την ανάπτυξη ομπρελοκαθισμάτων στην αμμουδιά αλλά η απόφαση του δήμαρχου να εκχωρήσει την παραλία στον υιό του απορρίφθηκε στην περιφέρεια. Ως ιδιώτης πλέον, κατασκεύασε δρόμο πρόσβασης αυτοκινήτων από την αμμουδιά προς την καντίνα του στη θέση του κατεστραμμένου δασυλλίου. Παρά τις καταγγελίες και τις κινητοποιήσεις, οι αρχές αδιαφόρησαν και ευνόησαν να βρει ο τέως δήμαρχος μιμητές από ιδιοκτήτες παρακείμενων κτημάτων, τα οποία μετατρέπονται σε οικόπεδα με πρόσβαση από τον «δρόμο»-αμμουδιά, συνέχεια του δρόμου μέσα στο ρέμα…
Η ελεύθερη κατασκήνωση όπως κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα παρουσιάζει θετικές και αρνητικές πτυχές. Η επαφή με τη φύση, η δημιουργία κοινοτήτων μέσα στους χώρους κατασκήνωσης και οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στους κατασκηνωτές είναι από τις βασικές αιτίες επιλογής διαμονής σε τέτοιους χώρους. Η έλλειψη οργανωμένων υπηρεσιών (αποκομιδή σκουπιδιών, χώροι υγιεινής κ.τ.λ.) προάγει την συνυπευθυνότητα, την αυτορύθμιση και την αυτοοργάνωση.
Όπως και σε κάθε άλλη κοινότητα έτσι και σε αυτές των κατασκηνώσεων υπάρχουν προβληματικά μέλη. Η συναίσθηση, όμως, της υπευθυνότητας που υπάρχει στους υπόλοιπους για την προστασία του χώρου που τους φιλοξενεί (και λόγω περιβαλλοντικής ευαισθησίας, αλλά και – κυρίως – για λόγους πρακτικούς) έτσι ώστε να τον βρουν στην ίδια κατάσταση τον επόμενο χρόνο, οδηγεί στην απομόνωση ή ακόμα και την απομάκρυνση τέτοιων κατασκηνωτών και στην κατά το δυνατόν αποκατάσταση της καθαριότητας.
Τα παρακάτω είναι μερικές μόνο ιδέες για να απολαύσουμε την ελεύθερη διαβίωση στη φύση πιο υπεύθυνα:
1. Όταν ταξιδεύετε προς την περιοχή ελεύθερης διαβίωσης προτιμήστε τη δίοδο από ήδη υπάρχοντα μονοπάτια για να μην καταστρέψετε τη χλωρίδα και συμβάλετε έτσι στη διάβρωση του εδάφους. Αποφεύγετε τη χρήση αυτοκινούμενων στον αιγιαλό, ιδίως σε περιοχές με ιδιαίτερη βλάστηση αλλά και σε αμμόλοφους.
2. Έχετε πάντα μαζί σας σακούλες απορριμμάτων για να παίρνετε μαζί σας φεύγοντας όχι μόνο τα δικά σας σκουπίδια και ότι πλαστικό ξεβράζει η θάλασσα αλλά και προηγούμενων κατασκηνωτών-λουόμενων όποτε είναι εφικτό. Προσπαθήστε να αφήνετε το χώρο σε καλύτερη κατάσταση από ότι τον βρήκατε. Καλό θα είναι να φτιάξετε ένα ειδικά διαμορφωμένο χώρο για τα σκουπίδια σας αν θα μείνετε ημέρες για να μαζεύετε τις σακούλες απορριμμάτων, ενώ τα οργανικά απορρίμματα (π.χ. αποφάγια, φλούδες) μπορείτε να τα θάβετε σε άλλο ειδικά διαμορφωμένο χώρο, σε απόσταση τουλάχιστον 20 μέτρα από τη σκηνή σας.
3. Για τα ανθρώπινα περιττώματα να σκάβετε μικρούς λάκκους (τουλάχιστον 15 εκ. βάθος) και να τους σκεπάζετε όταν κάνετε την «ανάγκη» σας. Προσοχή δεν θάβουμε τα χαρτιά τουαλέτας γιατί τα ζώα τα ξεθάβουν, προτιμήστε να τα βάζετε σε μια σακούλα απορριμμάτων και να τα πετάτε στους κάδους.
4. Αποφεύγετε τις συσκευασίες μίας χρήσης (π.χ. πλαστικά ποτήρια, πιατάκια, σακούλες) και προτιμήστε υλικά-σύνεργα που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν (π.χ. πάνινες σακούλες, ανοξείδωτες κούπες, πιάτα και μαχαιροπίρουνα).
5. Όταν μαγειρεύετε προτιμήστε τη χρήση συσκευής με γκάζι αντί να ανάψετε φωτιά, κυρίως αν έχετε κατασκηνώσει στο δάσος ή σε περιοχή με ξερή βλάστηση. Σε καμία περίπτωση μην κόβετε δέντρα για καύσιμη ύλη και προτιμήστε ξερά πεσμένα κλαριά, έτσι ώστε να καθαριστεί το δάσος από οτιδήποτε ξερό που θα συμβάλλει στην εξάπλωση μιας πυρκαγιάς, πάντα όμως με πολύ προσοχή. Μην αφήνετε τη φωτιά από το οπτικό σας πεδίο και όταν τη σβήνετε να προσέχετε να έχει γίνει σκόνη χωρίς αποκαΐδια. Αποφεύγετε τη καύση πλαστικών και άλλων τοξικών απορριμμάτων. Καλό θα είναι να έχετε πάντα δίπλα στη φωτιά μπουκάλια με νερό.
6. Αποφεύγετε να πλένεστε στα ποτάμια, τις λίμνες και τη θάλασσα χρησιμοποιώντας απορρυπαντικά, σαμπουάν και οδοντόβουρτσες καθώς θα προκαλέσουν βλάβες στα ψάρια και το οικοσύστημα.
7. Αν θελήσετε να μαζέψετε ρίγανη, θυμάρι, κρίταμα και άλλα αρωματικά φυτά, προσπαθήστε να μαζέψετε μόνο όσο χρειάζεστε και ποτέ μην τα κόβετε από τη ρίζα για να ξαναφυτρώσουν. Καλό είναι πάντως να μην απομακρύνετε βλάστηση και άλλα ενδημικά είδη (π.χ. βότσαλα, κοχύλια) από τον τόπο τους.
8. Διατηρήστε τα επίπεδα θορύβου στο ελάχιστο όχι μόνο για να μην ενοχλείτε τους υπόλοιπους κατασκηνωτές αλλά και τους μόνιμους θαμώνες, τη πανίδα της περιοχής.
9. Ενημερωθείτε για τις ομορφιές της περιοχής αλλά και τους κανόνες που τη διέπουν, ιδίως αν είναι προστατευόμενη. Μεγάλη προσοχή σε περιοχές που είναι προστατευόμενες γιατί φιλοξενούν είδη χλωρίδας και πανίδας που απειλούνται με εξαφάνιση.
10. Επικοινωνήστε με τους υπόλοιπους κατασκηνωτές της περιοχής, ενημερώστε τους για τις αρχές του κώδικα και ανταλλάξτε απόψεις για το πως μπορείτε να διαφυλάξετε την περιοχή και να προασπίσετε το δικαίωμά σας για ελεύθερη διαβίωση σε αυτή.
Και μερικές νομικές συμβουλές…
Το πλημμέλημα είναι αυτόφωρο, δηλαδή σημαίνει σύλληψη κατευθείαν, αν οι μπάτσοι θέλουν να το τραβήξουν. Μόνη νόμιμη αντίσταση που μπορείτε να κάνετε είναι να μη βγείτε από τη σκηνή και να τους αφήσετε να μπουν μέσα. Η σκηνή θεωρείται κατοικία, καλύπτεται από άσυλο (άρθρο 9 παρ. 1 εδ. α του Συντάγματος) και η είσοδος αστυνομικού οργάνου επιτρέπεται μόνο με ένταλμα.
Η κατασκήνωση απαγορεύεται από την ανατολή ως τη δύση του Ηλίου… οπότε απλά ξεστήστε γρήγορα τη σκηνή σας αν αντιληφθείτε την παρουσία κατασταλτικών μηχανισμών και πάρτε φωτογραφία τα «όργανα» με φόντο την ξεστημένη σκηνή για το δικαστήριο. Το νου σας όμως γιατί το άγρυπνο μάτι της καταστολής ξεκινάει από πολύ νωρίς και τα περισσότερα «πεσίματα» γίνονται το διάστημα 6.30 με 8 το πρωί.
