Αντιπροσωπεία των Ηλιόσπορων συμμετείχε σε μια σειρά συναντήσεων και εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Βερολίνου, το διάστημα 18-25 Ιανουαρίου, με βασικό θέμα την πρόσβαση στην γη, καθώς και τις διάφορες πλατφόρμες και προσεγγίσεις που έχουν δημιουργηθεί για την εξασφάλιση γης σε αγρότες και πολίτες που θέλουν να ασχοληθούν με την συνεργατική και βιολογική γεωργία.

Οι συναντήσεις οργανώθηκαν στα πλαίσια του έργου Erasmus+ “Learning towards Access to Land” (Strategic Partnership) και φιλοξενήθηκαν από την οργάνωση Agronauten. Η εμπειρία της εν λόγω οργάνωσης πάνω στα ζητήματαπρόσβασης στη (καλλιεργήσιμη) γη ξεκινάει το 2011, με έμφαση στο νομικό πλαίσιο που εφαρμόζεται στη Γερμανία αλλά και την υπόλοιπη Ευρώπη. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν και εκπρόσωποι οργανώσεων από τη Σκωτία, τη Τσεχία αλλά και τη Γαλλία και τη Ρουμανία.

Περισσότερες πληροφορίες για τις παραπάνω οργανώσεις μπορείτε να δείτε στην ανακοίνωση των Ηλιόσπορων για το συγκεκριμένο πρόγραμμα εδώ. Στη συνέχεια ακολουθεί μια συνοπτική περιγραφή των εγχειρημάτων που είχαμε τη ευκαιρία να επισκεφθούμε, καθώς και της συμμετοχής μας σε δημόσιες εκδηλώσεις.

Καθ’ όλη τη διάρκεια παραθέσαμε τις εμπειρίες και τις θέσεις μας σχετικά με τα εμπόδια που προβάλλει το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα για την κοινή αγορά και διαχείριση γης, για το παράδοξο του κληρονομικού δικαίου και τον διαμοιρασμό της γης μετά την Τουρκοκρατία, αλλά και για την συγκέντρωση της γης σε λίγους μεγαλοκτηματίες, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της κρίσης και μέσα από τους πλειστηριασμούς κατασχεθέντων κτημάτων από τις τράπεζες.

Μιλήσαμε επίσης για το ξεπούλημα της γης με πρόσχημα την οικονομική κρίση από το ΤΑΙΠΕΔ, καθώς για το ρόλο της Εκκλησίας στη αυθαίρετη δέσμευση γης. Βρήκαμε αρκετά κοινά σημεία με τους συνταξιδιώτες και πλέον συντρόφους μας από την υπόλοιπη Ευρώπη, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ερημοποίηση των οικοσυστημάτων, την αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και του εδάφους, την αντίθεση μας στη βιομηχανοποίηση της γεωργίας και τα δημογραφικά προβλήματα που δημιουργούνται στον αγροτικό πληθυσμό λόγω της έντονης αστικοποίησης.

Στην επίσκεψη μας στον συνεταιρισμό Bioboden, μας δόθηκε μια ολοκληρωμένη εικόνα του πως είναι εφικτό μια ηθική τράπεζα (GLS Bank) με εμπειρία 50 χρόνων στη στήριξη της βιολογικής γεωργίας, να υποστηρίζει ένα συνεταιριστικό εγχείρημα που στόχο έχει να αποκτήσει μεγάλες εκτάσεις γης και να τις νοικιάζει σε αγρότες για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων. Το 2007 η GLS αγόρασε 13 αγροκτήματα τα οποία ήταν υπό την απειλή δέσμευσης λόγω χρεών και πέρασαν στην κατοχή της Bioboden το 2014.

Η Bioboden έχει καταφέρει να αγοράσει μέχρι στιγμής 25 αγροτεμάχια σε όλη την Γερμανία. Η ευρύτερη αποδοχή της Bioboden οφείλεται στη πολιτική ουδετερότητα που θέτουν ως αρχή. Το εγχείρημα στηρίζουν 2700 μέλη τα οποία έχουν αγοράσει μετοχικό κεφάλαιο που κυμαίνεται από 1.000 έως 500.000 ευρώ. Τα μέλη είναι πολίτες ή εταιρίες ή οργανισμοί που θέλουν να στηρίξουν την βιολογική γεωργία, και έχουν τη δυνατότητα πέρα από τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, να συμμετέχουν σε αγροτικές εργασίες και δημόσιες εκδηλώσεις που διοργανώνει ο συνεταιρισμός. Μέχρι στιγμής έχουν αγοραστεί σχεδόν 9.000 εκτάρια (90.000 στρέμματα), τα οποία έχουν διατεθεί σε αγρότες ή αγροτικούς συνεταιρισμούς έναντι χαμηλών ενοικίων και με ελάχιστο χρόνο μίσθωσης τα τριάντα χρόνια. Παράλληλα στηρίζουν τα αγροκτήματα στην επιχειρηματική τους ανάπτυξη καθώς και την μετάβαση τους στην βιολογική/βιοδυναμική γεωργία.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η λειτουργία ενός land trust στα πρότυπα της Bioboden καθώς και των υπολοίπων που θα περιγράψουμε στη συνέχεια, δε προβλέπεται από τον Ελληνικό αστικό κώδικα και τη νομοθεσία, παρά μόνο μέσα από τα υπάρχοντα συνεταιριστικά μοντέλα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα επανοικειοποίησης δημόσιας γης και δημιουργίας κινήματος ενάντια σε κάθε επεκτατική πρόθεση αστικής ανάπλασης, αποτελεί το Allmende Kontor, ένας αστικός λαχανόκηπος ο οποίος δημιουργήθηκε ως αντιπρόταση στα πλάνα του δήμου του Βερολίνου για την εκμετάλλευση του παλιού αεροδρομίου του Tempelhof στα άκρα της γειτονιάς του Neukölln.

Το αεροδρόμιο (και πρώην ναζιστική αεροπορική βάση) έκλεισε το 2008, και ο δήμος προόριζε την τεράστια έκταση για δημιουργία νέας ζώνης αστικής χρήσης. Με πρωτοβουλία των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, οργανώθηκε δημοψήφισμα το οποίο σταμάτησε τα σχέδια του δήμου και έδωσε ελεύθερη πρόσβαση σε κατοίκους και επισκέπτες. Το Allmende Kontor είναι ένα εγχείρημα το οποίο δίνει τη δυνατότητα σε όποιον/α ενδιαφέρεται, να φτιάξει το δικό του μικρό χώρο και λαχανόκηπο. Αυτή η πρόταση δημιούργησε ένα πολύχρωμο μοτίβο 350 ξεχωριστών μικρών λαχανόκηπων, με βασικό σύνθημα και προτεραιότητα να μη περιφραχτεί κανένας χώρος. Η πρωτοβουλία αυτή προσπαθεί επίσης να συνδέσει όλα τα παρόμοια εγχειρήματα στην ευρύτερη περιοχή του Βερολίνου σε ένα κοινό δίκτυο.

Ο συνεταιρισμός Ökonauten αποτελεί ένα τοπικό εθελοντικό εγχείρημα το οποίο ξεκίνησε το 2014. Μέχρι στιγμής απαριθμεί 150 μέλη και διαχειρίζεται 40 στρέμματα αποκλειστικά στην περιοχή Brandenburg, βορειοδυτικά του Βερολίνου. Τα μέλη (μέτοχοι) μπορούν να αγοράσουν μια μετοχή με την ελάχιστη τιμή στα 500 ευρώ, η οποία τους δίνει το δικαίωμα να έχουν μια ψήφο στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Πρωταρχικός στόχος είναι η ανάπτυξη ενός ισχυρού καταστατικού το οποίο περιφρουρεί όλα τα εμπλεκόμενα μέλη και τις αρχές κοινής διαχείρισης της γης. Βασικές αρχές για την αγορά μιας έκτασης είναι η βελτίωση του εδάφους, η στήριξη της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας, καθώς και η προστασία και ανάδειξη της βιοποικιλότητας. Η πρώτη προσπάθεια ανάκτησης και εξασφάλισης γης ήρθε με την πρωτοβουλία της Vivian Bollersen, νέας παραγωγού η οποία αναζήτησε το αγροτεμάχιο που θα μπορούσε να ξεκινήσει τη δημιουργία ενός καρυδεώνα. Η έκταση αγοράστηκε από την Ökonauten και παραχωρήθηκε στην Vivian έναντι χαμηλού ενοικίου. Μέσω της ιδέας του “Walnut adoption” εξασφαλίσθηκε και το απαιτούμενο κεφάλαιο για το στήσιμο και τη βιωσιμότητα της επιχείρησης για τα πρώτα πέντε χρόνια. Τα επόμενα χρόνια, ο συνεταιρισμός σκοπεύει να συνεργασθεί με κοοπερατίβες που ειδικεύονται με το ζήτημα της πρόσβασης στην κατοικία ως άμεση σύνδεση με το δικαίωμα πρόσβασης στη γη.

Η φάρμα Sonnenburg κοντά στα σύνορα της Γερμανίας με την Πολωνία, αποτελεί ιδιαίτερο παράδειγμα για τις συνθήκες εύρεσης γης στην Ανατολική Γερμανία. Η έκταση αγοράστηκε το 2016 σε πολύ χαμηλή τιμή μέσω δωρεάς και πλέον θέτει τους στόχους για τη λειτουργία και βιωσιμότητά της. Στην έκταση, πέραν από τα αγροτεμάχια, περιλαμβάνονται αρκετά κτίρια τα οποία θα φιλοξενήσουν τις δραστηριότητες της κολεκτίβας.

Στόχος του εγχειρήματος είναι η εκπαίδευση της τοπικής κοινωνίας και ειδικότερα η συμμετοχή των κοντινών σχολείων σε προγράμματα που θα ειδικεύονται σε διαδικασίες μετάβασης. Το εγχείρημα σκοπεύει να στηριχθεί στην καλλιέργεια βιομηχανικής κάνναβης και την ιδέα Eideintity. Γίνονται επίσης προσπάθειες για φιλοξενία προσφύγων.

Η επίσκεψή μας στην αγροκολεκτίβα Basta μας έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε το συνεταιρισμό Kulturland ο οποίος στήριξε την διάθεση γης σε μια ομάδα πέντε νέων αγροτών που εδρεύει στο Letschin στη ευρύτερη περιοχή του Oderbru. Η Kulturland δίνει έμφαση στην εύρεση γης σε περιοχές όπου υπάρχει ήδη ενεργό δίκτυο το οποίο μπορεί να στηρίξει την διάθεση των προϊόντων, στην εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας στις δραστηριότητες του αγροκτήματος, και στην ενίσχυση της κοινοτικά υποστηριζόμενης γεωργίας. Αυτό είναι το βασικότερο κριτήριο για την αγορά γης. Στόχος είναι η θέσπιση των “Νέων Κοινών”, δηλαδή η διάθεση και στήριξη “κοινοτικής” γης σε ομάδες αγροτών. Το σύστημα συμμετοχής και οικονομικής υποστήριξης έχει κάποιο ενδιαφέρον μιας και αποτελείται από τρεις ταχύτητες, γεγονός που εξασφαλίζει το μοίρασμα του εβδομαδιαίου καλαθιού και σε κόσμο με χαμηλό εισόδημα. Ο συνεταιρισμός έχει ήδη στην κατοχή του 500 στρέμματα στα οποία ενεργοποιούνται οκτώ φάρμες. Οι τετρακόσιοι μέτοχοι που έχουν χρηματοδοτήσει το συνεταιρισμό, στην ουσία παρέχουν ένα μακροπρόθεσμο δάνειο το οποίο επιστρέφετε σε αυτούς μέσω των προϊόντων της κοινοτικά υποστηριζόμενης γεωργίας. Παράλληλα, τα μέλη της κοινοτικά υποστηριζόμενης γεωργίας, λαμβάνουν άμεσα κάθε εβδομάδα το καλάθι με τα προϊόντα της τοπικής κολεκτίβας.

Μέσω της κολεκτίβας Basta, αντανακλάται στη πράξη το όραμα της Kulturland. Από το 2012 μοιράζει τα προϊόντα της σε 146 μέλη/οικογένειες του Βερολίνου. Στο αγρόκτημα μένουν μόνιμα πέντε μέλη. Κάθε χειμώνα συντάσσεται το ετήσιο οικονομικό πλάνο το οποίο διατίθεται στα μέλη της για έρευνα και προτάσεις, τα οποία μπορούν πάντα να διαλέξουν να πληρώσουν ανάλογα των οικονομικών τους δυνατοτήτων. Τα μέλη είναι ελεύθερα να συμμετέχουν στις δραστηριότητες του αγροκτήματος καθώς και στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το πλάνο και οι θέσεις της Basta επεκτείνονται πέραν της διάθεσης αγροτικών προϊόντων. Αποτελεί τη μόνη εναλλακτική προσέγγιση απέναντι στις βιομηχανοποιημένες μονοκαλλιέργειες του Brandenburg. Μέσω των εκπαιδευτικών εργαστηρίων που διοργανώνονται, το αγρόκτημα γίνεται σημείο συνάντησης για οικογένειες, μαθητές, φοιτητές και άλλους που θέλουν να γνωρίσουν περισσότερα για της μικρής κλίμακας καλλιεργητικές μονάδες, την αγρο-οικολογία και την διατροφική κυριαρχία.

 

Κατά την παραμονή μας στο Βερολίνο συμμετείχαμε σε δυο δημόσιες εκδηλώσεις. Το Ίδρυμα Heinrich Böll, διοργάνωσε εκδήλωση με θέμα τις ευκαιρίες που δίνονται στους νέους για πρόσβαση στην αγροτική παραγωγή. Όλοι οι συμμετέχοντες οργανισμοί στην συνάντηση εκπαιδευτών του Erasmus+, μιλήσαμε για τα παράδοξα και τις δυσκολίες που παρουσιάζονται σε όσους θέλουν να αρχίσουν την μετάβαση σε αγροτικές περιοχές στις χώρες μας. Πιο συγκεκριμένα στη Σκωτία παρουσιάζεται το πρόβλημα των πολύ υψηλών τιμών στα αγροτεμάχια, στη Γερμανία πάνω από το 50% των αγροτών είναι πάνω από πενήντα χρονών, και το 60% της γης για παραγωγή, νοικιάζεται κ.α. Ως Ηλιόσποροι θέσαμε τα κύρια θέματα που αντιμετωπίζει η χώρα μας, δίνοντας έμφαση στο ξεκλήρισμα των μικρών παραγωγών, στο πλιάτσικο που λαμβάνει χώρα μέσω του ΤΑΙΠΕΔ και των τραπεζών, στην έλλειψη νομικού πλαισίου για την θέσπιση οργανισμών (land trusts) που θα μπορούν να συν-αγοράζουν και συνδιαχειρίζονται γη για αγροτική χρήση, στην μικρή ακόμα εξάπλωση των βιολογικών εκτάσεων, καθώς και για τη διασύνδεση της προστασίας του περιβάλλοντος με την αγροτική, πρωτογενή και δευτερογενή παραγωγή. Επιπροσθέτως, συμμετείχαμε στην ετήσια διαδήλωση ενάντια στα μεταλλαγμένα και την αγροτοβιομηχανία, με σύνθημα Wir haben es alt (Ως εδώ!) μαζί με 18.000 αγρότες και ακτιβιστές από όλη τη Γερμανία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ως πρώτη συνέχεια αυτής της σειράς συναντήσεων, θα είναι η συμμετοχή μας στην διοργάνωση ενός τριήμερου φόρουμ με τη στήριξη του Forum-Synergies. Το κεντρικό συμβούλιο του Forum-Synergies, αποτελούμενο από εφτά ενεργά μέλη της Οικολογικής Κοινότητας από Γαλλία, Γερμανία, Σερβία και FYROM, πραγματοποίησε επίσκεψη πρόσφατα στην Θεσσαλονίκη και την Καρδίτσα, όπου συναντήθηκε με μέλη των Ηλιόσπορων, του Πελίτι, του Euracademy Greece, της Αναπτυξιακής Καρδίτσας και του Οικοσυστήματος Καρδίτσας. Σκοπός της συνάντησης ήταν η οριστικοποίηση της ατζέντας που θα κινηθεί το τριήμερο “European Rural Sustainability Gathering” στην Καρδίτσα (τον Μάιο), με θέμα την κοινωνική οικονομία, τη νεολαία και τα συνεργατικά εγχειρήματα σε περίοδο κρίσης. Σύντομα θα δημοσιοποιηθεί η σειρά θεματικών, και θα απευθύνουμε ανοιχτή πρόσκληση για συμμετοχή.

Ηλιόσποροι, Φεβρουάριος 2017.