Εδώ και λίγο καιρό, ξανάνοιξε έντονα το χρόνιο ζήτημα της εκτροπής του Αχελώου. Αφορμή στάθηκε η κατάθεση δύο σχετικών τροπολογιών από τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ Γ.Σουφλιά σε έναν άσχετο νόμο, που αφορά το Κτηματολόγιο. Με αυτόν τον τρόπο, ο Σουφλιάς πραγματοποίησε ουσιαστικά ένα νομικό πραξικόπημα, προκειμένου να ξεπεράσει τις τρεις σχετικές αρνητικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και να παρακάμψει σαφείς υποχρεώσεις που έχει το ελληνικό κράτος απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ώστε να προσαρμοστεί με σχετική κοινοτική οδηγία (για την έγκριση του λεγόμενου Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων).

Δεν γνωρίζουμε αν η νομοθετική αυτή κίνηση από την κυβέρνηση αποτελεί απλά ένα προεκλογικό τέχνασμα ενόψει των νομαρχιακών-δημοτικών εκλογών, ώστε να μην πέσουν τα υψηλά ποσοστά της Νέας Δημοκρατίας στη Θεσσαλία, ή είναι μία πραγματική προσπάθεια για να φαγωθούν άλλα 220 εκατομμύρια ευρώ –εκτός από τα 500 εκ. ευρώ που έχουν ήδη φαγωθεί- ώστε να τελειώσουν τα βασικά έργα της εκτροπής. Μάλλον ισχύουν και τα δύο. Αλλά ισχύει και κάτι άλλο: ότι κανένας πολιτικός, και ειδικά αυτοί που δεκαετίες τώρα έχουν υπάρξει υπουργοί και βουλευτές, δεν μπορεί να μας πείσει για το αγαθό των προθέσεών του, αφού ο ίδιος έχει ενεργά συμμετάσχει στο οικολογικό έγκλημα που έχει επιτελεστεί στη θεσσαλική γη (συμβατική μονοκαλλιέργια, ρύπανση εδαφών και ποταμιών, καταστροφή υπόγειων νερών), στο κοινωνικό έγκλημα που έχει γίνει εις βάρος των θεσσαλικών πόλεων και χωριών (άδειασμα των χωριών από νέους ανθρώπους, άχαρη και αλόγιστη τσιμεντοποίηση των αστικών κέντρων) και στο οικονομικό έγκλημα που όλο και χειρότερα κάθε μέρα που περνά επιτελείται σε βάρος των εργαζομένων, των μικρών αγροτών και των νέων που ζουν στη Θεσσαλία (χρέη στις τράπεζες, χαμηλοί μισθοί, ανεργία, αυξημένα τιμολόγια για νερό, ρεύμα και τηλέφωνο).

Ήδη ο Αχελώος στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας έχει πάψει να είναι ποταμός, αφού τα τρία φράγματα της ΔΕΗ σε Κρεμαστά, Καστράκι και Στράτο τον μετέτρεψαν σε μία αλληλουχία τεχνητών λιμνών. Τα (εμ-)φράγματα στη Συκιά και στη Μεσοχώρα θα αποτελειώσουν αυτό που χιλιετίες είναι ο Αχελώος: τον μακρύτερο ποταμό που ρέει εξ ολοκλήρου στην ελληνική επικράτεια και που για το μεγαλείο του θεοποιήθηκε από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Η συντονισμένη συγχορδία της Πανθεσσαλικής Συντονιστικής Επιτροπής των κομματικών τοπικών αρχόντων και παραγόντων, μηδενός εξαιρουμένου, με επίτιμο διευθυντή ορχήστρας τον υπουργό ΠΕΧΩΔΕ, βάλθηκε να μας πείσει για την αναγκαία και σωτήρια για τον λαό της Θεσσαλίας σημασία της ολοκληρωτικής καταστροφής του ποταμού Αχελώου. Αφού στηλίτευσαν ακόμα και τους ανώτερους δικαστικούς του Συμβουλίου της Επικρατείας (μιας έτσι κι αλλιώς φτωχής αστικής δικαιοσύνης), αφού ονομάτισαν στραβούς τους εκπρόσωπους περιβαλλοντικών οργανώσεων, βάλθηκαν να μας πείσουν ότι οι ίδιοι αποτελούν και τους πραγματικούς υπέρμαχους της οικολογικής ισορροπίας με απόψεις που αμφισβητούν παντοτινούς φυσικούς νόμους, λέγοντας για παράδειγμα ότι «το νερό των ποταμών που χύνεται στη θάλασσα πάει χαμένο» (αλήθεια, μήπως στο σχολείο να μαθαίνουν πλέον τα παιδιά ότι πρέπει να καταλήγει σε τεχνητές λίμνες εταιριών ενέργειας-ύδρευσης;).

Βάλθηκαν όμως να μας πείσουν και για άλλα:

  • ότι τα νερά του Αχελώου θα καθαρίσουν τον βρώμικο Πηνειό. Λες και ο Πηνειός δε βρώμισε τις τελευταίες δεκαετίες από τις γεμάτες με λιπάσματα και φυτοφάρμακα μονοκαλλιέργειες που επέβαλαν, τις ανεξέλεγκτες χωματερές και τις μεγάλες κτηνοτροφικές-βιομηχανικές μονάδες που «ευδοκιμούν» στις όχθες του. Λες και ο Πηνειός –αλλά και ο κάθε Πηνειός- δε μπορεί να καθαρίσει με τον δραστικό περιορισμό όλων αυτών των ρυπαντικών δραστηριοτήτων και την μείωση της άντλησης νερού του για άρδευση.
  • ότι υπάρχει έλλειψη νερού για πότισμα των καλλιεργειών. Λες και όλοι αυτοί οι εξηντάχρονοι και βάλε υπουργοί, βουλευτές, νομάρχες και δήμαρχοι ξέχασαν ότι η Θεσσαλία αποτελούσε ανέκαθεν το σιτοβολώνα και όχι το …βαμβακώνα του ελλαδικού χώρου, και οι κάτοικοί της ανέκαθεν προσάρμοζαν τις καλλιέργειές τους με βάση τους διαθέσιμους υδάτινους πόρους. Λες και το νερό που μια εταιρία ενέργειας ή ύδρευσης-άρδευσης θα το φέρνει αύριο με τεράστιο κόστος από τον Αχελώο στον κάμπο θα το μοιράζει τσάμπα στους μικρούς και μεσαίους αγρότες και στους εργαζόμενους στων αστικών κέντρων. Λες και δεν πρέπει να στραφούμε σε μία εξορθολογισμένη χρήση των ήδη διαθέσιμων υδάτινων πόρων άλλα και άλλων που θα βρεθούν δίχως γιγαντιαίες περιβαλλοντικές παρεμβάσεις.
  • ότι το νερό από την εκτροπή του Αχελώου θα λύσει σοβαρά προβλήματα των αγροτών. Ίσως ορισμένων μεγαλοαγροτών – επίδοξων τσιφλικάδων της θεσσαλίας μπορεί. Λες όμως και το βασικό πρόβλημα των αγροτών είναι η έλλειψη νερού, τη στιγμή που έχουμε φτάσει στο απαράδεκτο σημείο να μένουν όλο και περισσότερα χωράφια ακαλλιέργητα, οι μικροί αγρότες να εκτοπίζονται και τα χρέη στις ιδιωτικοποιημένες αύριο –ή και από σήμερα- τράπεζες τρέχουν.
  • ότι θα καταπολεμήσει το πρόβλημα της ανεργίας. Λες και οι θέσεις εργασίας που θα υπάρξουν για 2-3 χρόνια μέχρι την ολοκλήρωση των έργων θα σώσουν την κατάσταση. Ή λες και μέχρι σήμερα δεν προτίμησαν οι εργολαβικές εταιρίες κυρίως ξένους εργάτες για να τους δίνουν φτηνότερα μεροκάματα, ενισχύοντας έτσι και φαινόμενα εχθρικότητας μεταξύ ντόπιων και ξένων εργαζομένων.
  • ότι θα ωθήσει την τουριστική κίνηση στην περιοχή. Λες και πρέπει να υπάρχει τεχνητή λίμνη για να πάνε κάπου τουρίστες! Η πάλι ο μόνος οικονομικός τομέας που μπορεί να αναπτυχθεί σε μία τέτοια περιοχή είναι ο τουριστικός. Αλήθεια, ας μας πουν: είδανε πολλά κλειστά σχολεία να ξανανοίγουν και πάλι επειδή κάθε σαββατοκύριακο γίνεται σ´ αυτά τα χωριά επιδρομή από τουρίστες;
  • ότι θα αυξήσει την ενεργειακή ανεξαρτησία της Ελλάδας και ότι θα φέρει «πράσινη ενέργεια». Λες και θα μειωθούν τα πάγια της ΔΕΗ ή της όποιας εταιρείας ύδρευσης. Λες και η τσιμεντοποίηση, το μπάζωμα δασών η καταστροφή ποταμών αλλά και χωριών και πολιτισμών, είναι πιο πράσινες από τα «ενεργειακά Νταχάου», τα εργοστάσια λιγνίτη της Πτολεμαΐδας. Τη στιγμή μάλιστα που κανένα από αυτά δεν προβλέπεται να κλείσει, και αγνοούνται ακόμα και στα μελλοντικά σχέδια της ΔΕΗ οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας, οι ήπιες παρεμβάσεις στο περιβάλλον και οι πιο δίκαιες πρακτικές κατανάλωσης.

Ας το πούμε ξεκάθαρα: οι μόνοι λόγοι που κρύβονται πίσω από την εμμονή για την ολοκλήρωση αυτού του καταστροφικού έργου είναι
• η επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας μεγάλων κατασκευαστικών εταιριών
• η μέγιστη δυνατή συγκέντρωση των φυσικών πόρων που αποτελούν δημόσιο αγαθό, με σκοπό την εκμετάλλευσή τους από ιδιωτικά συμφέροντα
• η εκμετάλλευση του περιβάλλοντος μέσω τουριστικών υποδομών, που τη μερίδα του λέοντος πάντα τη νέμονται ξένοι και ημέτεροί τους ντόπιοι επενδυτές
• η επίτευξη τοπικών κομματικών σκοπιμοτήτων.

Οι τοπικές κοινωνίες του θεσσαλικού χώρου οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι όπως δεκαετίες τώρα το συνολικό καλό ποτέ δεν προωθήθηκε στα υπουργικά γραφεία και στα κοινοβουλευτικά έδρανα, έτσι και τώρα η εκτροπή του Αχελώου δε θα ωφελήσει παρά μόνο τους συνεργαζόμενους άρχοντες της οικονομικής και πολιτικής ζωής. Η συγκεντροποίηση των φυσικών πόρων, όπως αυτή των νερών του Αχελώου δεν αποτελούν μόνο ένα μη αναστρέψιμο οικολογικό έγκλημα αλλά και μία ακόμα προσπάθεια απόλυτου ελέγχου των πόρων αυτών από τις κυρίαρχες δυνάμεις της οικονομίας της αγοράς (κρατικές, ιδιωτικοποιημένες και ιδιωτικές μεγάλες εταιρίες). Αν οι άνθρωποι που μεγάλωσαν ή ζουν σ´ αυτόν τον χώρο της ελλαδικής χερσονήσου δεν υπερασπιστούν πρώτοι τη γη και το ύδωρ της, αλήθεια, από ποιον περιμένουν να το κάνει;

**********************

Άραχθος
Έμφραγμα στο φράγμα

            Η ιστορία με την κατασκευή φραγμάτων στον ποταμό Άραχθο της Ηπείρου δεν είναι πρόσφατη. Στο παρελθόν έχουν ήδη κατασκευαστεί δύο φράγματα από τη Δ.Ε.Η. το Πουρνάρι 1 και στη συνέχεια το Πουρνάρι 2. Οι συνέπειες για την περιοχή ήταν καταστροφικές, αν και η Δ.Ε.Η. υποσχόταν ήπια ανάπτυξη στη περιοχή. Πνίγηκαν χωριά, οικισμοί και καλλιεργούμενες εκτάσεις. Απομονώθηκαν ολόκληρες περιοχές λόγω της λίμνης, άλλαξε το κλίμα της περιοχής με συνέπεια πολλά είδη καλλιεργειών να μην ευδοκιμούν πια στην περιοχή, εμποδίστηκε η ανανέωση των νερών του Αμβρακικού κόλπου (προστατευόμενη περιοχή σύμφωνα με τη συνθήκη Ramsar) από τα ορμητικά νερά και τα φερτά υλικά του Αράχθου με καταστροφικές συνέπειες που τα αποτελέσματα τους δεν έχουν αντιμετωπιστεί μέχρι σήμερα για το οικοσύστημα του Αμβρακικού Κόλπου (ευτροφισμός, ρύπανση, μείωση αλιευμάτων, υφαλμύρωση υπόγειων υδάτων). Τα έργα προκάλεσαν σε μεγάλο βαθμό  το τελικό κύμα εσωτερικής μετανάστευσης των δεκαετιών 1980 και 1990 με αποτέλεσμα τα χωριά να κατοικούνται πλέον κυρίως από ηλικιωμένους. Η Δ.Ε.Η. δεν έκανε τίποτα από όσα είχε υποσχεθεί σαν αντισταθμιστικά οφέλη για να βοηθηθεί η κατεστραμμένη περιοχή (η ανάπλαση της παρόχθιας περιοχής της πόλης της Άρτας ξεκίνησε μετά από 25 χρόνια λειτουργίας του φράγματος). Ήταν οι εποχές που τα δόγματα της ανάπτυξης και των μεγάλων έργων κυριαρχούσαν παντού και η αύξηση των καταναλωτικών αναγκών επέβαλλε γιγαντισμό στο σχεδιασμό των έργων. Οι συνέπειες των φραγμάτων ήταν άγνωστες αλλά και η ευαισθητοποίηση των κοινωνιών σε θέματα περιβάλλοντος ιδιαίτερα στην Ελλάδα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.

Η Δ.Ε.Η. δεν σταμάτησε εκεί. Σχεδίασε άλλα τρία φράγματα στον Άραχθο προσπαθώντας να ακολουθήσει  το ίδιο μοντέλο εκμετάλλευσης και καταστροφής που εφαρμόστηκε στον ποταμό Αχελώο (διαδοχικά φράγματα στη κοιλάδα του ποταμού και μετατροπή της κοιλάδας σε διαδοχικά εργοτάξια και λίμνες). Επίσης, ξεκίνησε εργασίες για τη κατασκευή του φράγματος του Αγίου Νικολάου αλλά εξαιτίας μιας κατολίσθησης εγκατέλειψε το έργο.

Και ερχόμαστε στο σήμερα. Με την απελευθέρωση της ενέργειας μπαίνουν στο χώρο οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρίες. Για το συγκεκριμένο έργο δείχνει από την αρχή ενδιαφέρον μεγάλη κατασκευαστική εταιρία, η οποία καταθέτει μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων διαβλητή από παντού και πιέζει πολιτικά να πάρει έγκριση χωροθέτησης. Οι κάτοικοι, οι φορείς, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, οι ενώσεις αποδήμων, ο σύλλογος προστασίας Αράχθου, αυτή τη φορά αντιδρούν και η εταιρία κάνει πίσω για να ανασυνταχθεί. Οι στρεβλώσεις και τα ψεύδη στη περιβαλλοντική μελέτη ήταν εμφανείς (π.χ. στη μελέτη είχαν διαστρεβλώσει στοιχεία σε χάρτη ώστε το γεφύρι της Πλάκας να εμφανίζεται 1800 μέτρα πιο μακριά από τη πραγματική του θέση, με αποτέλεσμα να δίνει την ψευδή εντύπωση ότι δεν πνίγεται από τα νερά της λίμνης που θα δημιουργηθεί).

Το Γεφύρι της Πλάκας, το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων, αποτελεί σύμβολο για την περιοχή και η καταστροφή του ή αλλοίωση των στοιχείων του είναι σημαντικό πρόβλημα για το ιστορικό και πολιτιστικό πρόσωπο της περιοχής. Αλλά δεν είναι το μοναδικό. Είναι μέρος ενός συνόλου αρνητικών συνεπειών για την περιοχή, τόσο οικονομικών, περιβαλλοντικών όσο και κοινωνικών. Σε επίπεδο συμβολισμού μόνο χρησιμοποιείται το γεφύρι ως αιχμή του δόρατος- εξάλλου κάθε αγώνας χρειάζεται τα σύμβολά του.

Η πρώτη μάχη είχε κερδηθεί με την ακύρωση της περιβαλλοντικής μελέτης αλλά φυσικά μπροστά στο κέρδος και μάλιστα τόσο εύκολο η εταιρία ανασυντάσσεται. Τα τρία τελευταία χρόνια όσα διαδραματίστηκαν αποτελούν τυπικό σενάριο του τρόπου σχεδιασμού και ανάθεσης των τεχνικών έργων στην Ελλάδα. Η εταιρία βρίσκει τους πάντα πρόθυμους συμμάχους σε παράγοντες, πολιτικούς και δημοσιογράφους σε τοπικό επίπεδο και επανέρχεται με πιο προσεκτική μελέτη στα επίμαχα σημεία και αρχίζει να αραδιάζει πλήθος υποσχέσεων περί θέσεων εργασίας στην περιοχή, ανάπτυξης οικοτουρισμού και διαστρεβλώνοντας στοιχεία κρύβει ακόμη και τις πιο κραυγαλέες και ξεκάθαρες αρνητικές συνέπειες του έργου. (π.χ. καθηγητής του Ε.Μ.Π, ήρθε στην Άρτα ως συνεργάτης της εταιρίας και υποστήριξε μπροστά σε κόσμο και σε κάμερες ότι δε θα γίνει απόθεση φερτών υλικών και δε θα μετατραπεί σταδιακά η λίμνη σε έλος. Φυσικά όλοι οι επιστήμονες του κόσμου θα γελούσαν μαζί του, αλλά ο κύριος καθηγητής είχε πληρωθεί να πει ψέματα? αυτά συμβαίνουν με την είσοδο των εταιρειών στα πανεπιστήμια που αποπροσανατολίζει την έρευνα από τις κοινωνικές ανάγκες και την κατευθύνει με βάση τα συμφέροντα και τις εντολές των εταιρειών).

Οι  κάτοικοι παρόλα αυτά δεν παραπλανόνται. Είναι τόσο ξεκάθαρες άλλωστε οι συνέπειες από τα ήδη κατασκευασμένα έργα που αποφασίζουν να συνεχίσουν τους αγώνες τους. Παρόλα αυτά η απόφαση έχει παρθεί κεντρικά και είναι ξεκάθαρο ότι όλο το παιχνίδι  γίνεται  για να εφαρμοστεί η προειλημμένη απόφαση  με το λιγότερο πολιτικό κόστος για όσους μεγαλοπαράγοντες είναι υπέρ της κατασκευής του φράγματος. Έτσι, παρόλες τις κορώνες περί ακούσματος της φωνής της τοπικής κοινωνίας και τις αντίθετες γνωμοδοτήσεις των όμορων δήμων της περιοχής του έργου και των νομαρχιακών συμβουλίων της Άρτας και των Ιωαννίνων το έργο παίρνει την έγκριση χωροθέτησης. Οι κάτοικοι συνεχίζουν τον αγώνα τους, καταθέτουν προσφυγή στο Συμβούλιο Επικρατείας.

Συνεχίζουν επίσης τη προσπάθειά τους η εταιρία και οι παρατρεχάμενοί της. Για να αποδυναμωθεί η προσφυγή ο συγκεκριμένος χώρος, που πήρε την πολιτική απόφαση να εφαρμοστεί το έργο, καλεί νέο νομαρχιακό συμβούλιο στην Άρτα και μαζί με τον εκπρόσωπο της εταιρίας (συνταξιούχο υπάλληλο της Δ.Ε.Η., η συγκεκριμένη εταιρία έχει στελεχωθεί με πολλούς συνταξιούχους της Δ.Ε.Η.) δίνουν τη δική τους στημένη μάχη και παίρνουν πίσω την αρχική τους αρνητική γνωμοδότηση .

Οι κάτοικοι προσπαθούν να αναδείξουν τις αρνητικές συνέπειες του έργου που ουσιαστικά τον μόνο που θα ωφελήσει είναι την εταιρία. Οι θέσεις εργασίας για την περιοχή μετά τη κατασκευή του έργου θα είναι 12, όσες θέσεις μπορεί να δώσει η λειτουργία ενός μικρού ξενώνα και ενός εστιατορίου. Όσο για τη πιπίλα περί ενεργειακού προβλήματος, το έργο στη πραγματικότητα δε θα λύσει το πρόβλημα της ενέργειας παρά θα επιτρέψει στον επιχειρηματία να πουλάει ακριβή ενέργεια σε ώρες μεγάλης ενεργειακής ζήτησης (δηλαδή θα καταστρέψουν άλλη μια περιοχή για να βγάζει λεφτά ένας και για να δουλεύουν τα κλιματιστικά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης). Οι κάτοικοι θέτουν το πρόβλημα της ενέργειας συνολικά και το συνδέουν άμεσα με τις πολιτικές κατανάλωσης όσο και με την ανάπτυξη των ήπιων μορφών ενέργειας.

Στο πλαίσιο αυτό, το περασμένο καλοκαίρι, και με πρωτοβουλία των αδελφοτήτων των χωριών του Αράχθου διοργανώθηκε πλήθος κινητοποιήσεων και δραστηριοτήτων, με τη στήριξη πολιτικών ομάδων από Άρτα αλλά και Θεσσαλονίκη. Η όλη κινητοποίηση περιλάμβανε πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, αθλητικούς αγώνες αλλά και πανηγύρια στα χωριά, και κλιμακώθηκε με μια μαζική διαδήλωση προς το γεφύρι της Πλάκας στα μέσα Αυγούστου.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως οι αδελφότητες είναι σύλλογοι ανθρώπων που κατάγονται από τη περιοχή αλλά διαμένουν πια αλλού, συνήθως στην Αθήνα. Άλλωστε η περιοχή κατοικείται πια μόνο από ηλικιωμένους, αν και οι νέοι της επιστρέφουν συχνά στις διακοπές και πρόσφατα δραστηριοποιούνται στη περιοχή εταιρίες οικοτουρισμού, π.χ ράφτιγκ (rafting). Αυτοί οι άνθρωποι για τους δικούς τους λόγους αντιστρατεύονται σχεδόν στο σύνολό τους στη κατασκευή του φράγματος, χωρίς να αμελούν να θέτουν όμως και ευρύτερα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Είναι τέλος  αξιοσημείωτο πως ακόμη και η ΕΕ με Οδηγία της προκρίνει την αξιοποίηση της περιοχής όχι για ενεργειακά έργα αλλά για οικοτουρισμό.

Μερικά πράγματα δεν ξεπουλιούνται. Περιμένοντας την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας οι κάτοικοι προσπαθούν να κλιμακώσουν τους αγώνες τους και προτάσσουν εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης για την περιοχή που είναι βιώσιμα και σέβονται το περιβάλλον και τους ανθρώπους της περιοχής ώστε ταυτόχρονα να μπορέσουν να σταθούν οικονομικά και να ξαναγεμίσουν με κόσμο τα χωριά τους.

Αυτοσχεδία
Συμμετοχικός χώρος πολιτισμού και πολιτικής

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΥΤΟΠΙΑ, Τ. 14 (2007)