Το συνθετικό οίκο – όχι με την τρέχουσα σημασία του οικολογικού περιεχομένου αλλά με την αρχαιοελληνική έννοια του οίκου. Ζούμε σήμερα την λεγόμενη “παγκοσμιοποιημένη” φάση της οικονομίας της αγοράς και σε τοπικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι κάθε είδους αγορές, από αυτή των εμπορευμάτων μέχρι την αγορά εργασίας, κεφαλαίων ή του ελεύθερου χρόνου, έχουν γίνει οι αόρατοι ρυθμιστές της καθημερινής ζωής μας. Στις κοινωνίες του “αναπτυγμένου” κόσμου είμαστε εγκλωβισμένοι σε οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις που την ανάγκη του κάθε ανθρώπου για δράση και εισόδημα τη συγχέουν με την “μισθωτή εργασία”, ή την παραγωγή εμπορευμάτων με την αγορά, την ανάγκη για κοινωνικότητα και επαφή την “ικανοποιούν” με την κατανάλωση εμπορευμάτων, την ανάγκη για συντροφικότητα με την πυρηνική οικογένεια, την ανάγκη για ουσιαστική σχέση με την φύση με τις μαζικές εξόδους των Σαββατοκύριακων και των διακοπών, την ανάγκη για υγιεινή ζωή και διατροφή με επισκέψεις στους κάθε είδους γιατρούς και “υγιεινάδικα”, την ανάγκη για πολιτική δραστηριότητα την ταυτίζουν με συμμετοχή σε θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (κόμματα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, κλπ.).
Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές χώρες του Πρώτου Κόσμου (Η.Π.Α., Καναδάς, Αυστραλία, Αγγλία, Γερμανία, κλπ.) όλο και περισσότεροι άνθρωποι, μη ικανοποιημένοι από αυτή την κατάσταση, θέλουν να ξεφύγουν απ΄ αυτήν και λειτουργώντας με την στρατηγική του “παραδείγματος” στρέφονται σε μια οργάνωση της ζωής τους τέτοια που άλλους λιγότερο και άλλους περισσότερο τους θέτει εκτός πλαισίου αυτής της εξέλιξης. Έχουν ξεφύγει απ΄ τον μηχανισμό της “μισθωτής εργασίας” και της αγοράς, καθώς και από την ιδεολογία του καταναλωτισμού και προσπαθούν να αναπτύξουν μια άλλη στάση και κουλτούρα. Πολυάριθμες κοινότητες έχουν δημιουργηθεί. Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν κάπου 25.000 κοινοτικές πρωτοβουλίες, όπου εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ζουν και συνεργάζονται. Στην Ευρώπη υπάρχουν κάπου 1500 τέτοιες εκ των οποίων 400 στην Γερμανία (βλέπε Νέα Σελήνη, αρ.26).
Η εμπειρία τους είναι χρήσιμη για την γενικότερη έξοδο απ΄ την κοινωνία της αγοράς και της μισθωτής εργασίας. το κοινωνικό αυτό κίνημα συνδέει το οικονομικό, κοινωνικό, οικολογικό και πολιτικό πεδίο της δραστηριότητας των ανθρώπων, συλλέγοντας και ασκώντας τις πρακτικές γνώσεις γύρω από τα παραπάνω πεδία και από το παρελθόν και το παρόν των λαών, κύρια των αυτοχθόνων του Τρίτου Κόσμου με τους οποίους αναπτύχθηκαν και σχέσεις, μπορεί να αποτελέσει ένα σχολείο ζωής για όλα τα κοινωνικά κινήματα, που προσπαθούν να ολοκληρώσουν μια πρόταση για μια άλλη κοινωνία, σαν απάντηση στην κοινωνία της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, η οποία αποτελεί την καινούργια φάση της καπιταλιστικής κοινωνίας και που εγείρει ενάντιά της το λεγόμενο κίνημα της “αντιπαγκοσμιοποίησης”.
Χρειαζόμαστε σήμερα πραγματικά μια πολιτική ελπίδας, που θα εξαλείψει το φόβο και το αίσθημα της αδυναμίας μπροστά σε μεγασυστήματα που διαμορφώνουν τη ζωή μας.
Ένα ευρύ δίκτυο κοινοτήτων που θα ενοποιούν την καθημερινή οικονομική, κοινωνική, οικολογική και πολιτική ζωή των μελών τους και θα έχουν στόχους τέτοιους που θα αποτελούν τοπικές εκφράσεις παγκοσμίων στόχων, είναι πραγματοποιήσιμο και εφικτό στις σημερινές συνθήκες.
Στη χώρα μας οι πρωτοβουλίες για οικο-κοινότητες είναι περιορισμένες. Πέρα από διάφορους άλλους κοινωνικούς λόγους, στις πόλεις δεν υπάρχουν μεγάλοι ελεύθεροι χώροι που θα μπορούσαν να στεγάσουν τέτοιες πρωτοβουλίες. Στην επαρχία, παρόλο που υπάρχουν αρκετά παρατημένα χωριά, επειδή είναι πολύ απομονωμένα και απομακρυσμένα με δύσκολες συνθήκες, απ΄ τη μια, και επειδή δεν υπάρχουν μεγάλα αγροκτήματα με αντίστοιχες υποδομές, απ΄ την άλλη, τέτοιες προσπάθειες, όπου έγιναν, δεν ευνοήθηκαν (βλέπε Σαρακήνικο Ιθάκης, Νιοχώρι Λευκάδας). Εξάλλου δεν υπήρξε κάποιο κίνημα φυγής από τις πόλεις που θα αμφισβητούσε τις συνθήκες ζωής στην επαρχία. Η όποια επιστροφή (μετά το 1981, ΠΑ.ΣΟ.Κ. στην εξουσία) ήταν κυρίως ατομική και καθορίστηκε από τα προγράμματα των “νέων αγροτών”.
Τα επόμενα όμως χρόνια θα είναι αρκετοί εκείνοι που θα θελήσουν να αφήσουν πίσω τους την μίζερη ζωή του “αποκλεισμένου” και “απόκληρου” των πόλεων και καθώς φυσικά δε θα θέλουν να ενταχθούν στην εξίσου μίζερη ζωή της επαρχίας, θα προτιμήσουν την διέξοδο προς την κοινοτιστική ζωή. Παράλληλα, η μαζική ανεργία στις πόλεις και το πέρασμα σιγά-σιγά μεγάλου ποσοστού ανθρώπων στην κατηγορία των φτωχών παριών, θα οδηγήσει αρκετούς απ΄ αυτούς, από ανάγκη επιβίωσης, να δημιουργήσουν κοινοτιστικές σχέσεις και στις γειτονιές των πόλεων. Απ΄ την άλλη και ο σημερινός αγρότης της επαρχίας, εφόσον δεν έχει την δυνατότητα ή συνειδητά δε θέλει να μετατραπεί σε επιχειρηματία του αγροτικού τομέα, πιθανόν να μετατραπεί σε “πολυλειτουργικό” αγρότη, δηλαδή να μην παράγει για την παγκοσμιοποιημένη αγορά, αλλά να στραφεί στην πολυκαλλιέργεια, την τοπική αγορά και την αυτό-τροφοδοσία, θα είναι πιο ευαίσθητος σε τέτοιες κοινοτιστικές πρωτοβουλίες, δεν θα είναι αρνητικός και πιθανά αρκετοί να είναι διατεθειμένοι να ενταχθούν σ΄ αυτές, όταν δουν ότι μπορούν να λειτουργήσουν και να διευκολύνουν και την ζωή τους. Επίσης μπορούν να λειτουργήσουν ανασταλτικά στην ερήμωση της υπαίθρου ή στην μετατροπή της σε τουριστικές ατραξιόν, καθώς και θετικά στην προστασία του τοπικού περιβάλλοντος.
Το Δίκτυο Αλληλεγγύης, βάζοντας μεταξύ των στόχων του τη δημιουργία τοπικών οικο-κοινοτήτων, μπορεί και πρέπει να βοηθήσει τέτοιου είδους προσπάθειες.
Ποια είναι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις κοινότητες που υποστηρίζει το Δίκτυο;
α) Πρώτα-πρώτα αποτελούν ριζοσπαστική απάντηση στις ανάγκες των ανθρώπων που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Απάντηση στην αδυναμία των ανέργων να πουλήσουν την εργατική τους δύναμη, σε όσους εργάζονται «έπ’ αμοιβή», αλλά δεν τους εκφράζει η «εργασία» τους, λύση για όσους παράγουν μη βιομηχανοποιημένα προϊόντα, για όσους πολυκαλλιεργούν ή εκτρέφουν με οικολογικό τρόπο και έχουν πρόβλημα διάθεσης ή βοήθειας στην παραγωγή, για όσους θέλουν προϊόντα μη τοξικά και δεν είναι σε θέση να τα παράγουν μόνοι τους. Για όσους έχουν ανάγκη για συντροφικότητα, αλληλεγγύη και κοινωνική επαφή. Για όσους έχουν ανάγκη από υγιεινή διατροφή, καλή υγεία και επανασύνδεση με τη φύση. Για όσους έχουν ανάγκη για κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα και εν τέλει για όσους (που έτσι θα έπρεπε να είναι) έχουν ανάγκη από όλα αυτά.
Δεν προκύπτουν μόνο από την προσωπική επιλογή των όσων συμμετέχουν, αλλά και από μια κοινωνική αναγκαιότητα.
β) Χαρακτηρίζονται από τη δημιουργική πολυδραστηριότητα των μελών τους, που έχει σα στόχο όχι μόνο τη βιωσιμότητά τους, αλλά και την απελευθέρωση της σκέψης και της φαντασίας των μελών τους, την ενοποίηση της γνώσης και της πράξης, τη σύνδεση των δραστηριοτήτων με την ατομική και συλλογική διαχείριση του χρόνου. Την ανάπτυξη μη ιεραρχικών και εξουσιαστικών δομών, που θα οδηγούν στην αυτοανάπτυξη των δεξιοτήτων των ατόμων με αυτομόρφωση και συλλογική έρευνα.
γ) Στηρίζονται στην ανάπτυξη παραγωγικών τεχνικών που θα σέβονται το περιβάλλον (δεν θα ρυπαίνουν), τις φυσικές ισορροπίες και τις άλλες μορφές ζωής. Στη χρήση ήπιων μορφών ενέργειας και τεχνολογίας προσιτής σε όλους, που θα έχει στόχο την αυτοδυναμία και αυτάρκεια. Στην ανάπτυξη συλλογικών εξοπλισμών, συνεργατικών μορφών παραγωγής, μη χρηματικών ανταλλαγών στη βάση, ει δυνατόν, της κοινοκτημοσύνης, ώστε στα πλαίσιά της να μην υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, να εξαλείφονται οι ανισότητες και οι εξουσιαστικές-ιεραρχικές σχέσεις, ώστε να εξελίσσονται σε χώρους απελευθέρωσης από την κοινωνία της αγοράς.
δ) Στις σχέσεις τους με την υπόλοιπη κοινωνία λειτουργούν ως παράδειγμα από τη μία και ως ενεργή συλλογικότητα στα συμβαίνοντα και στα δρώμενα της αντίστοιχης περιοχής από την άλλη. Για αυτό θα πρέπει να δίνουν απαντήσεις στα ερωτήματα του τύπου: ι) τι κάνουν, ιι) πώς το κάνουν και ιιι) γιατί το κάνουν. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δίνουν στο γεγονός ότι: ό,τι είναι δυνατόν σε μικρή κλίμακα είναι δυνατόν και σε μεγάλη, αρκεί να υπάρξουν οι κοινωνικές δυνάμεις που θα αναλάβουν το εγχείρημα για ευρείας κλίμακας κοινωνικούς πειραματισμούς σε αντίθεση με τις υπάρχουσες κυρίαρχες σχέσεις. Έτσι ο άμεσος τρόπος με τον οποίο συνδέουν στα πλαίσιά τους το οικονομικό, το κοινωνικό, το οικολογικό και το πολιτικό ζήτημα μπορεί να χρησιμοποιείται ως παράδειγμα στα δρώμενα της τοπικής κοινωνίας, όπου προωθούν όσο το δυνατόν την τοπική αυτονομία-αυτάρκεια σε όλα τα επίπεδα καθώς και στο επίπεδο των αποφάσεων την άμεση δημοκρατία και, αν χρειάζεται, ανακλητούς εκπροσώπους.
Για το ποια μορφή παίρνουν οι οικο-κοινότητες αλληλεγγύης και συνεργασίας αποφασίζεται από τους συμμετέχοντες, ανάλογα με τις δυνατότητες που υπάρχουν και τις συνθήκες που επικρατούν. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να πάρουν τις μορφές:
α) Μια συλλογικότητα αρκετών ανθρώπων (κρίσιμος αριθμός κάθε φορά!) με διαφορετικές δεξιότητες (και όχι μόνο τη θέληση), αποφασίζουν όχι απλώς να βρουν κοινό χώρο διαμονής, αλλά και χώρο που να δίνει δυνατότητες για κοινές δραστηριότητες σε καθημερινή βάση. Αυτές οι δραστηριότητες θα πρέπει να είναι και οικονομικές, ώστε να εξασφαλίζεται εισόδημα βιωσιμότητας τουλάχιστον για κάποιους από αυτούς. Μερικοί μπορούν να εξασφαλίζουν εισόδημα από δραστηριότητες εκτός κοινότητας και να συμμετέχουν μερικά μόνο στις δραστηριότητες της κοινότητας.
Αν π.χ. ο χώρος είναι ένα μεγάλο αγρόκτημα οι δραστηριότητες μπορούν να πάρουν τη μορφή οικολογικής αγροτικής μορφής (φυτικής-ζωικής), τα προϊόντα της οποίας από τη μια αυτοκαταναλώνονται, από την άλλη τα περισσεύματα διατίθενται τοπικά, με τρόπο που θα έχει επιλεγεί από τη συλλογικότητα. Επίσης τη μορφή εργασιών σε εργαστήρια, από ξυλουργείο-κεραμοποιείο, μέχρι οινοποιείο ή τυροκομείο. Μπορεί να οργανωθεί κοινή κουζίνα, χώρος απασχόλησης παιδιών, χώρος αυτοέκφρασης, χώρος υποδοχής επισκεπτών, κ.λ.π.
Βασικό της χαρακτηριστικό είναι η αυτοδυναμία-αυτάρκεια από τη μία και η οργανική σύνδεση με τα δρώμενα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων της γύρω περιοχής καθώς και σε σύνδεση με το Δίκτυο η συμμετοχή στα γενικότερα δρώμενα.
β) Με κέντρο μια πόλη και ένα χώρο, που είτε προϋπάρχει, είτε βρίσκεται στην πορεία, συγκεντρώνονται άτομα, νοικοκυριά, οικο-παραγωγοί, προϋπάρχουσες ομαδοποιήσεις και αφού συζητήσουν με βάση την πρόταση του Δικτύου, αποφασίζουν να δημιουργήσουν μια κοινότητα συνεργασίας, αλληλεγγύης και ανταλλαγών. Εδώ το οικονομικό περιεχόμενο έχει να κάνει με ανταλλαγές προϊόντων, υπηρεσιών και εργασιών μεταξύ των μελών στη βάση κοινού εσωτερικού νομίσματος, στη συλλογική χρήση μέσων και τεχνολογιών που αναπτύσσουν μέλη της κοινότητας (π.χ. μια ομάδα οργανώνει εργαστήριο επιπλοποιίας ή οινοποιείο ή επεξεργασίας φρούτων και οποιοδήποτε άλλο μέλος μπορεί να χρησιμοποιήσει τις εγκαταστάσεις για να κάνει τα έπιπλά του, το κρασί του ή τις μαρμελάδες του, με τη βοήθεια της αντίστοιχης ομάδας) ή στις ανταλλαγές μεταχειρισμένων ειδών. Το κοινωνικό-πολιτιστικό περιεχόμενο μπορεί να αναχθεί σε δράσεις της μορφής: παιδικός σταθμός, ομάδα μουσικής και θεάτρου, μαθήματα αυτογνωσίας και εναλλακτικών θεραπειών, οργάνωση επισκέψεων σε κτήματα ή εργαστήρια, κ.λ.π. Το οικολογικό περιεχόμενο εκφράζεται από το ότι όλες οι δραστηριότητες, είτε ατομικές, είτε συλλογικές χαρακτηρίζονται από τη σωστή προσέγγιση των σχέσεων ανθρώπου-φύσης (μη τοξικά υλικά, ήπια μέσα και ενέργεια, κ.λ.π.). Το πολιτικό περιεχόμενο: αποκτώντας σιγά-σιγά συγκεκριμένο πρόσωπο η κοινότητα, το όλο περιεχόμενο των δράσεων αποτελεί ταυτόχρονα και περιεχόμενο πολιτικής παρέμβασης στην τοπική κοινωνία. (Για παράδειγμα το σύστημα ανταλλαγών μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο παρέμβασης στην Τοπική Αυτοδιοίκηση για τη δημιουργία κοινοτιστικών τομέων οικονομίας σε δημοτικό επίπεδο). Ταυτόχρονα αναλαμβάνονται ιδιαίτερες δράσεις σε διάφορα θέματα. Απαραίτητη η οργάνωση επικοινωνίας, π.χ. η έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου, η δημιουργία ιστοσελίδας, κ.λ.π. Επίσης η συμμετοχή στα τοπικά και γενικότερα πολιτικά δρώμενα.
Μεταξύ των δύο παραπάνω μορφών είναι προφανές ότι μπορούν να αναπτυχθούν πολλές παραλλαγές (π.χ. κάποιοι ήδη αγρότες-βιοκαλλιεργητές που βρίσκονται στην ίδια γεωγραφική κοινότητα ή περιοχή μπορούν να κοινοτικοποιήσουν τις εργασίες τους, τα μέσα που χρησιμοποιούν και τα προϊόντα τους).
Για να βοηθήσει προς την κατεύθυνση της δημιουργίας τους, ο τομέας οικο-κοινοτήτων του Δικτύου προτείνει σαν πρώτα βήματα από τη μεριά του Δικτύου τα εξής:
α) Να γίνει μια χαρτογράφηση των εθνικών γαιών, μοναστηριακών και εκκλησιαστικών περιοχών, παρατημένων χωριών και περιοχών, φθηνών ιδιωτικών περιοχών, κ.λ.π., κατάλληλων για εγκατάσταση ομάδων-ομαδοποιήσεων.
β) Να βρεθεί μια κατάλληλη περιοχή και να οργανωθεί παραδειγματικό κέντρο κοινοτικής δράσης του Δικτύου (αυτοδιαχειριζόμενος χώρος συναντήσεων, πειραματισμού και καλλιεργειών, εποχικής ή μόνιμης εγκατάστασης κάποιων μελών του Δικτύου).
γ) Να ερευνηθούν εδώ ή αλλού άλλες τέτοιες προσπάθειες και να αποκατασταθεί μια επικοινωνία είτε με επισκέψεις μας επιτόπου, είτε προσκαλώντας εκπροσώπους τους σε εκδηλώσεις που κάνει το δίκτυο για αυτό το σκοπό.
δ) Να διατυπωθούν οι αρχές που περιγράφηκαν πιο πάνω σε ένα περιεκτικό κείμενο και να αναπτυχθεί, με όσους ενδιαφέρονται, μια επικοινωνία για την υλοποίησή τους.
