Τα αρωματικά φυτά και τα βότανα είχαν μια ιδιαίτερη θέση σε όλους τους αρχαίους λαούς. Πάντα θεωρήθηκαν σαν η έκφραση της γενναιοδωρίας της μητέρας Φύσης, καθώς και η έκφραση της ομορφιάς. Και είναι γνωστό ότι, αν τα φυτά είναι παιδιά της Γης, είναι επίσης και παιδιά του Ουρανού, καθώς δέχονται επιδράσεις όχι μόνο από τον ήλιο αλλά και από τους πλανήτες. Λέγεται επίσης ότι τα λουλούδια είναι αστέρια που έπεσαν στη γη.
Τα φυτά μας προσφέρουν τροφή, οξυγόνο, άρωμα, ομορφιά και γενικότερα υγεία σε όλα τα επίπεδα. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους ήταν γνωστές από πολύ παλιά. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Ιπποκράτης, είχε μιλήσει αρκετά για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Με το ίδιο θέμα ασχολήθηκαν και ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης αργότερα. Αυτή η αναγνώριση της θεραπευτικής αξίας των φυτών δεν απαντάται μόνο στην Ελλάδα. Οι Κινέζοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι αναγνώριζαν επίσης την αξία τους. Σημαντική ήταν και η συμβολή του Παράκελσου σ’ αυτό το θέμα. Αυτός ο μεγάλος αλχημιστής και γιατρός πρέσβευε τη χρήση του μεγάλου φαρμακείου της φύσης και υποστήριζε ότι η μορφή των φυτών είναι ενδεικτική των ασθενειών που θεραπεύουν.
Με το πέρασμα του χρόνου και την ανάπτυξη της επιστήμης, αυτές οι απόψεις ξεχάστηκαν ή περιφρονήθηκαν. Είναι γνωστό βέβαια ότι πολλά φάρμακα χρησιμοποιούν σαν πρώτη ύλη τα φυτά. Το ίδιο γίνεται με τα καλλυντικά και τα αρώματα.
Στην εποχή μας οι άνθρωποι αρχίζουν να ενδιαφέρονται ξανά γι’ αυτά τα θέματα, στην προσπάθειά τους να ζήσουν πιο φυσικά. Έτσι, η βοτανοθεραπεία, η αρωματοθεραπεία ή η θεραπεία με τα ανθοϊάματα αρχίζουν να κερδίζουν ξανά έδαφος.
Για να χρησιμοποιήσουμε σωστά τα αρωματικά φυτά και τα βότανα, πρέπει να έχουμε υπόψη μας κάποια πράγματα.
Τα θεραπευτικά φυτά πρέπει να συλλέγονται τη στιγμή που βρίσκονται στο αποκορύφωμα της ωριμότητάς τους, στιγμή κατά την οποία έχουν αναπτυχθεί στο μέγιστο οι ευεργετικές ιδιότητές τους. Αν συλλέξουμε το φυτό πριν ή μετά την κατάλληλη στιγμή, δεν είναι δυνατόν να πάρουμε απ’ αυτό τις θεραπευτικές ιδιότητές του στον επιθυμητό βαθμό. Πολύ γενικά, μπορούμε να πούμε ότι η πιο κατάλληλη στιγμή για τη συλλογή των φυτών είναι πριν την καρποφορία.
Το καλύτερο είναι να συλλέγουμε τα φυτά από τον τόπο στον οποίο αυτοφύονται, καθώς το κλίμα κάθε τόπου παίζει σημαντικό ρόλο στις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Ακόμη όμως κι αν δεν πρόκειται για το δικό του τόπο, το φυτό μπορεί να έχει πολύτιμες ιδιότητες, αν έχει προσαρμοστεί σ’ ένα τόπο λόγω μακρόχρονης καλλιέργειάς του ή αν έχει μεταφερθεί σε ένα τόπο με κλιματολογικές συνθήκες ανάλογες με εκείνες του τόπου που αυτοφύεται. Κατά κανόνα τα φυτά που καλλιεργούνται χάνουν ένα μέρος από τις ιδιότητές τους.
Το έδαφος επίσης παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για να αναπτυχθεί σωστά ένα φυτό. Είναι γνωστό π.χ. ότι τα αρωματικά φυτά χρειάζονται στεγνό έδαφος. Αν ποτίζονται πολύ συχνά και αναπτύσσονται σε υγρό έδαφος, χάνουν το άρωμά τους και μπορεί να γίνουν ακόμη και δηλητηριώδη.
Πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι συλλέγονται μόνο τα υγιή φυτά. Είναι καλό να τα μαζεύουμε όταν ο καιρός είναι ζεστός και ξηρός.
Τα φυτά πρέπει να ξηραίνονται γρήγορα και μακριά από το φως του ήλιου, για να διατηρούν το άρωμά τους. Για να τα ξηράνουμε, πρέπει να τα αφήσουμε σε ένα μέρος ξηρό, θερμό και καλά αεριζόμενο. Μπορούμε να τα βάλουμε σε ένα δωμάτιο που το βλέπει καλά ο ήλιος ή σε ένα ανοιχτό ντουλάπι που αερίζεται καλά. Όσο πιο πολύ χρόνο παίρνει η ξήρανση των φυτών τόσο πιο πιθανό είναι να χάσουν το χρώμα τους και τη γεύση τους. Η θερμοκρασία του χώρου ξήρανσης των φυτών πρέπει να είναι 20-31ο C. Αφού ξεραθούν τα φυτά, τα φυλάμε σε δοχεία γυάλινα σκουρόχρωμα ή πήλινα που να κλείνουν καλά και μακριά από το φως του ήλιου. Θα πρέπει να προσέξουμε, όταν φυλάμε τα φυτά, να είναι εντελώς ξηρά. Αν έχουν λίγη υγρασία, θα μουχλιάσουν. Τα αποξηραμένα φυτά διατηρούν τις ιδιότητές τους για ένα χρόνο περίπου. Γι’ αυτό είναι καλό να σημειώνουμε πάνω στο δοχείο φύλαξης του φυτού το όνομά του και την ημερομηνία συλλογής του.
Πότε μαζεύουμε και πώς χρησιμοποιούμε τα διάφορα μέρη του φυτού
Πότε μαζεύουμε και πώς χρησιμοποιούμε τα διάφορα μέρη του φυτού
Τα άνθη του φυτού τα μαζεύουμε όταν είναι ανοιχτά, αν και υπάρχουν μερικά φυτά, όπως π.χ. το χαμομήλι, που πρέπει να τα μαζέψουμε πριν ανοίξουν τα άνθη τους. Αφού κόψουμε τα άνθη, τα καθαρίζουμε καλά από χώμα και έντομα και τα απλώνουμε πάνω σ’ ένα χαρτί για να ξεραθούν.
Τα φύλλα του φυτού τα μαζεύουμε μόνα τους, αν είναι μεγάλα, ή μαζί με το βλαστό, αν είναι μικρά. Αν τα φυτά είναι αειθαλή, μπορούμε να μαζέψουμε τα φύλλα τους σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Αν είναι φυλλοβόλα, μαζεύουμε τα φύλλα ακριβώς πριν την άνθιση, όταν αρχίσουν να φαίνονται τα μπουμπούκια. Όταν το φυτό είναι νέο, δε θα πρέπει να μαζεύουμε όλα τα φύλλα του. Αν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε όλο το επίγειο τμήμα (φύλλα, βλαστό, άνθη και σπόρους) και όχι μόνο τα φύλλα, μαζεύουμε το φυτό όταν βρίσκεται στη μέση της άνθισής του. Αν μαζέψουμε λοιπόν όλο το επίγειο τμήμα του φυτού, το δένουμε σε ματσάκια και το κρεμάμε ανάποδα για να ξεραθεί. Όταν δούμε ότι τα φύλλα αρχίζουν να τρίβονται, το φυτό έχει αποξηρανθεί. Τότε το θρυμματίζουμε και το φυλάμε. Δε θα πρέπει να αφήσουμε το φυτό να ξεραθεί τόσο ώστε να γίνεται σκόνη. Το μαζεύουμε πριν.
Αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε τους σπόρους του φυτού, μαζεύουμε τους καρπούς μαζί με τους σπόρους και ένα μέρος βλαστού, όταν οι σπόροι έχουν σχεδόν ωριμάσει. Φτιάχνουμε ματσάκια και τα κρεμάμε ανάποδα για να ξεραθούν, αφού βάλουμε από κάτω τους ένα χαρτί πάνω στο οποίο θα πέσουν οι σπόροι, όταν ξεραθούν. Τους σπόρους των σαρκωδών καρπών τους μαζεύουμε όταν οι καρποί είναι ώριμοι (π.χ. κολοκύθι). Οι σπόροι των αρωματικών φυτών πρέπει να ξηραίνονται στη σκιά.
Οι ρίζες του φυτού μπορούν να μαζευτούν την άνοιξη, συνήθως όμως μαζεύονται το φθινόπωρο, όταν τα φυτά μαραθούν. Δε θα πρέπει να μαζεύουμε τις ρίζες αμέσως μετά από βροχή. Αφού τις μαζέψουμε, τις πλένουμε και τις κόβουμε σε μικρά κομματάκια, αν είναι μεγάλες. Αν είναι μικρές, τις χρησιμοποιούμε ολόκληρες. Στη συνέχεια τις απλώνουμε σε χαρτί και τις αφήνουμε να ξεραθούν.
Τους σαρκώδεις καρπούς τους μαζεύουμε μόλις ωριμάσουν. Τους απλώνουμε σε ένα δίσκο και τους αφήνουμε να ξεραθούν, φροντίζοντας να τους γυρνάμε συχνά, για να ξεραθούν ομοιόμορφα. Ξηραίνονται στον ήλιο.
Οι βολβοί μαζεύονται μόλις μαραθούν τα φυτά, συνήθως το φθινόπωρο. Συγκεκριμένα τους βολβούς του σκόρδου πρέπει να τους μαζεύουμε γρήγορα, γιατί βυθίζονται εύκολα μόλις μαραθούν τα φύλλα και μετά είναι δύσκολο να τους βρούμε.
Όπως φάνηκε μέσα από τα προηγούμενα άρθρα με το ίδιο θέμα, η φύση είναι το μεγαλύτερο και το καλύτερο φαρμακείο. Φυσικά υπάρχουν και περιπτώσεις ασθενειών που είναι τόσο σοβαρές ή τόσο προχωρημένες που δεν μπορούν να θεραπευτούν μόνο με βότανα. Πολλοί επίσης μπορεί να προσέξουν ότι, ενώ χρησιμοποιούν κάποιο βότανο για συγκεκριμένη περίπτωση, δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή κάθε ανθρώπινος οργανισμός έχει τη δική του ιδιομορφία και είναι πολύ πιθανό κάποιο βότανο να μην είναι τόσο αποτελεσματικό για το συγκεκριμένο άτομο. Καλό θα είναι λοιπόν σε τέτοιες περιπτώσεις, αφού δοκιμάσει κανείς το συγκεκριμένο βότανο πρώτα, μετά να κάνει ένα συνδυασμό βοτάνων που έχουν τις ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες, πράγμα που μπορεί να είναι πράγματι πιο αποτελεσματικό. Θα πρέπει επίσης να έχουμε υπόψη μας την ημερομηνία που έγινε η συλλογή του φυτού. Μετά από ένα χρόνο περίπου το φυτό χάνει πολλές από τις ιδιότητές του, και γι’ αυτό δεν υπάρχει λόγος να το κρατάμε περισσότερο από αυτό το χρονικό διάστημα. Αν συλλέγουμε τα βότανα οι ίδιοι, θα πρέπει να ξέρουμε ότι δε μαζεύουμε ποτέ τα βότανα όταν έχει υγρασία, τα ξεραίνουμε στη σκιά και τα φυλάμε σε δοχείο καλά κλειστό και σε μέρος που να μην έχει υγρασία.
Πολλά από τα φυτά είναι πολύ χρήσιμα όχι μόνο για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, αλλά και επειδή μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική δίνοντας ιδιαίτερη γεύση και άρωμα και αντικαθιστώντας κάποια στοιχεία που είναι βλαβερά για τον οργανισμό. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε:
Στις κόκκινες σάλτσες: Άνηθο, βασιλικό, γαρύφαλλο, γλυκάνισο, δυόσμο, κανέλα, κύμινο, μαϊντανό, πάπρικα, πράσινη πιπεριά, ρίγανη, σκόρδο, φασκόμηλο.
Στις άσπρες σάλτσες: Άνηθο, λεμόνι, μαϊντανό, ρίγανη.
Στις σαλάτες: Δεντρολίβανο τριμμένο, καρότο, κρεμμύδι, λεμόνι, μαϊντανό, μάραθο, πάπρικα, πράσινη πιπεριά.
Στα όσπρια: Σέλινο, κρεμμύδι, μαϊντανό, κόκκινη πιπεριά.
Στα κρέατα: Σε βραστά, δεντρολίβανο, σέλινο, δυόσμο, σε ψητά, θυμάρι, λεμόνι, ρίγανη, σε φρικασέ, σέλινο, σε κεφτέδες και μπιφτέκια, δυόσμο, μάραθο, πράσινη πιπεριά, ρίγανη.
Σε ψάρια: Στα βραστά, σέλινο, στα τηγανητά, δεντρολίβανο στη σάλτσα που τα συνοδεύει, στα ψητά, θυμάρι, λεμόνι, ρίγανη.
Σε όλα τα φαγητά: Κρεμμύδι (μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όσο θέλουμε, αρκεί να μην το καβουρδίζουμε υπερβολικά).
Αντί για αλάτι: Θρούμπι (σε κόκκινες σάλτσες κι ομελέτες), σέλινο (σε σκόνη στις σαλάτες), σκόρδο (σε όλες τις σαλάτες).
Αντί για μαύρο πιπέρι: Άνηθος (σε σκόνη για σούπες και βραστές σαλάτες), γαρύφαλλο (στις κόκκινες σάλτσες), μουστάρδα (σε σκόνη), κόκκινη πιπεριά.
Αντί για ζάχαρη: Κολιάντρο, μοσχοκάρυδο, κάρδαμο (σε γλυκά και στον καφέ), μάραθο (σε κέικ, κουλουράκια και πίτες).
Σε γλυκά: Γαρύφαλλο, γλυκάνισο και μοσχοκάρυδο (στα γλυκά ταψιού), κανέλα, λεμόνι (σε φέτες ή φλούδα).
Όσο αφορά τη χρήση των βοτάνων στη μαγειρική, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι δεν πρέπει να βράζουν σε δυνατή φωτιά, γιατί έτσι χάνουν πολλές από τις ιδιότητές τους. Αν όμως, το φαγητό μας χρειάζεται δυνατή φωτιά, μπορούμε να τα προσθέσουμε προς το τέλος. Επίσης, είναι καλύτερο να χρησιμοποιούμε στο ίδιο φαγητό πολλά αρωματικά και σε μικρές ποσότητες παρά ένα ή δύο σε μεγάλες ποσότητες.
