Στα τελευταία 30-35 χρόνια της παγκοσμιοποίησης, ο καπιταλισμός, ενώ 4πλασίασε το παραγόμενο προϊόν σε παγκόσμια κλίμακα, ταυτόχρονα 40πλασίασε το κυκλοφορούν χρήμα1. Απέφυγε όμως τον πληθωρισμό και τη πτώση των κερδών, επειδή το ίδιο διάστημα έπαιζε επενδυτικά και κερδοσκοπικά παιγνίδια σε πλανητικό επίπεδο και τα χρέη και τα δάνεια στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ανέβηκαν στα ύψη2. Στο πρόσφατο παρελθόν οδηγήθηκαν σε κατάρρευση πολλές χώρες της περιφέρειας (μέσω των κερδοσκοπικών κινήσεων των globalplayers επενδυτών), ώσπου έφθασε η κατάρρευση και στη καρδιά του χρηματοπιστωτικού συστήματος, στις ΗΠΑ, μέσω των επενδύσεων που έκαναν οι διεθνείς τράπεζες με τα χρήματα των ξένων μικροκαταθετών και των ξένων ασφαλιστικών-συνταξιοδοτικών ταμείων, στην αμερικάνικη αγορά ακινήτων, μέσω στεγαστικών βασικά δανείων στη μεσαία τάξη. Όταν αυτά τα δάνεια δεν μπορούσαν πλέον να καλυφθούν, άρχισε η κατάρρευση. Ο πυρήνας της, σε ένα πρώτο επίπεδο, βρίσκεται στη διαχείριση κεφαλαίων από το τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, που προώθησε τον υπερδανεισμό(που αφού δίνονταν τα δάνεια, ξαναπακετάρονταν και πουλιόταν ξανά και ξανά, ώστε στο τέλος δεν μπορούσε να εντοπίζεται η αρχική ευθύνη της δανειοδότησης) και σε ένα δεύτερο επίπεδο στις επενδύσεις σε ένα αδιέξοδο υπερκαταναλωτικό και ενεργοβόρο μοντέλο για κράτη, επιχειρήσεις και νοικοκυριά.

Ο νεοφιλελευθερισμός, που απο το 1990 και μετά επιβλήθηκε σε όλο τον κόσμο σαν οικονομική θεωρία και ο οποίος έχει σαν βασικούς πυλώνες την απορρύθμιση των αγορών, την απολευθέρωση της οικονομίας απο το κράτος και τις ιδιωτικοποιήσεις, στηρίζεται ουσιαστικά στο αξίωμα του «ορθολογικού-πραγματιστικού» ανθρώπου(homo sapiens). Ο άνθρωπος όμως είναι ταυτόχρονα και μη ορθολογικός(παράλογος: homo demians). Και κάποιες χρονικές περιόδους, μπορεί να είναι και στιγμές αυτές, ακόμα και στους πιο ορθολογικούς ανθρώπους, επικρατεί η ανορθολογική πλευρά τους και πέφτουν στον παραλογισμό. Το ίδιο συμβαίνει,για παράδειγμα, και σε περιόδους ασύδοτης κερδοσκοπίας με τους επενδυτές και χρηματιστές (η κερδοσκοπία είναι ικανή να σε κάνει παράλογο: «υπάρχει πάντα ένας, ακόμα μεγαλύτερος τρελλός απο σένα, στον οποίο μπορείς να πουλήσεις τις ήδη ακριβές μετοχές σου, ακόμα ακριβότερα»). Τότε ο νεοφιλελευθερισμός αποτυγχάνει στην υπόθεσή του για τους πάντα ορθολογικά συμπεριφερόμενους παράγοντες της αγοράς και της οικονομίας.

Ποτέ δεν έχει κλείσει η θεωρητική συζήτηση, για το αν οι αγορές συμπεριφέρονται έτσι, ώστε πάντα «να επιτυγχάνεται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με τη λιγότερη δυνατή δαπάνη» και ότι «όλοι οι συμμετέχοντες έχουν πάρει τις ορθολογικές τους αποφάσεις». Αποδεικνύεται πολύ συχνά οτι η απληστία-βουλιμία οδηγεί σε μη ορθολογικές αποφάσεις. Και η απληστία-βουλιμία έχει γίνει γενικό χαρακτηριστικό του νεωτερικού ανθρώπου του βιομηχανικού πολιτισμού. Σε μερικούς μάλιστα παίρνει τη μορφή του κυρίαρχου χαρακτηριστικού. Είναι λοιπόν περισσότερο απο σίγουρο οτι στη κάθε είδους αγορά δημιουργούνται ανισορροπίες, κάθε τόσο. Το να τις εντοπίζει κανείς έγκαιρα είναι πολύ δύσκολο, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για παγκοσμιοποιμένς αγορές.

Στη χρηματοπιστωτική αγορά, τα χρηματιστήρια και τη «νέα οικονομία» του ρίσκου, συμβαίνει πολύ συχνά να έχουμε και υπερβολικές τέτοιες ανισορροπίες. Και αυτό γιατί περίσσιο κεφάλαιο, σε περιόδους «μπουμ»(όπου λειτουργεί η συλλογική «μανία» του κοπαδιού3), επενδύεται μαζικά, χωρίς δεύτερη σκέψη(πρέπει να γίνεται πολύ γρήγορα, σε δευτερόλεπτα γιατί το απαιτεί η νέα τεχνολογία των επικοινωνιών και της πληροφορικής), σε ριψοκίνδυνες επενδύσεις, για την επίτευξη μεγαλύτερου και γρήγορου κέρδους.

Όταν όμως τελειώνει η περίοδος της ευφορίας, πολλοί αναγνωρίζουν πόσο αλόγιστα έχουν επενδύσει και προσπαθούν να «κατέβουν» όσο γίνεται πιο γρήγορα. Έτσι όμως μπορεί να ξεκινήσει ένας «πανικός». Όταν ο πανικός γίνει πολύ μεγάλος και αφορά σε πολλούς επενδυτές κάποιας συγκεκριμένης αγοράς π.χ. σε μια χώρα, τότε ξεκινά η κρίση στο χρηματιστήριο της χώρας και λόγω της παγκοσμιοποίησης μπορεί να εξελιχθεί σε κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αν αυτή διαρκέσει αρκετά, μπορεί να περάσει και στη πραγματική οικονομία και να έχουμε μια παγκόσμια ύφεση, γιατί ο πανικός και η άρση εμπιστοσύνης γενικεύεται4. Αναπτύσσεται ενα άλλο μοντέλο σκέψης, σαν αντίδραση προς ένα μη ελεγχόμενο και μη οικείο κόσμο των παγκόσμιων συμπλεγμάτων και διαπλοκών(του «παγκόσμιου καζίνου»)

Η σημερινή κρίση έχει να κάνει όχι μόνο με τη «μανία» και τα λάθη της προηγούμενης περιόδου «μπουμ» και το σημερινό «πανικό». Έχει να κάνει και με τη γενικότερη αμφισβήτηση: η οικονομία δεν μπορεί να συνεχίζει να αναπτύσεται δίχως όρια(ενώ τα προηγούμενα χρόνια αυτή η άποψη είχε επικρατήσει παντού). Αυτά τα όρια μπορεί να μη μπαίνουν απο τα «κοινωνικά υποζύγια»(βλέπε εργαζόμενους, οι οποίοι δεν φαίνεται ακόμα οτι θα σταματήσουν να δέχονται χωρίς αντίδραση την υπερεκμετάλλευσή τους). Μπαίνουν όμως απο την ίδια τη φύση και τις δυνατότητες που έχει οπλανήτης. Τα οικολογικά όρια έχουν αρχίσει να φαίνονται καθαρά και όλες οι τάξεις, ιδιαίτερα οι μεσαίες, έχουν αρχίσει να το αντιλαμβάνονται πλέον. Δε μπορούν να διατηρήσουν το κοινωνικό τους στάτους και να αναπαραχθούν με βάση το προηγούμενο μοντέλο. Σημαντικό είναι επίσης οτι αμφισβητείται και ο «τεχνολογικός μεσιανισμός», δηλαδή οτι η επιστήμη και οι τεχνολογίες θα βρίσκουν τη λύση κάθε φορά. Οι ίδιες οι τεχνολογίες που απαιτούνται εξάλλου, χρειάζονται τόσο υψηλές και μακροχρόνιες χρηματοδοτήσεις, ώστε μακροπρόθεσμα, δεν μπορούν να στηρίξουν τη βιωσιμότητα αυτού του μοντέλου ανάπτυξης.

Η κατάρρευση τραπεζών μπορεί, σχεδόν πάντα, να έχει σαν αποτέλεσμα την κρίση συγκεκριμένων νομισμάτων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει συγκεκριμένα κράτη να θέλουν να προστατέψουν τις εθνικές αγορές με διάφορα μέτρα, πράγμα το οποίο μπορεί να πλήξει και το παγκόσμιο εμπόριο(ιδιαίτερα των εξαγωγικών χωρών). Ταυτόχρονα έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της μετανάστευσης καθώς και την απαίτηση για περισσότερο κράτος(αν και μπορεί να αμφισβητείται περισσότερο η πολιτική γενικά). Οι κυβερνήσεις όμως παρόλο που μπορούν να κάνουν πολλά για να καθυστερήσουν τη κατάρρευση, στο τέλος όταν έρθει πραγματικά η ώρα της, δε μπορούν να κάνουν κάτι ενάντια. Δεν είναι λοιπόν σίγουρο σε μια τέτοια φάση οτι «δε θα σπάσει ο λεπτός πάγος» στον οποίο κινείται ο καπιταλισμός και δεν θα οδηγηθεί σε μια συστημική κρίση.

Η τωρινή, μετά το σπάσιμο της φούσκας, μείωση των τιμών του πετρελαίου και η ταυτόχρονη ανατίμηση προς τα πάνω του δολλαρίου, οφείλεται μεν στην επιστροφή στις ΗΠΑ των επισφαλών επενδύσεων στο εξωτερικό και άρα στην αύξηση της ζήτησης του δολλαρίου και όχι στη ζήτηση συμβολαίων πετρελαίου, θα έχει όμως σαν επακόλουθο το άνοιγμα της τεράστιας καταναλωτικής αγοράς της Κίνας στα καταναλωτικά προϊόντα των άλλων βιομηχανικών χωρών. Μέχρι τώρα η Κίνα είχε τριπλή στρατηγική: 1) του φθηνού της νομίσματος, για να εξασφαλιζει τις φθηνές εξαγωγές της, απο τις οποίες συσσώρευε δολλάρια 2) του ελέγχου της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών της για ξένα προϊόντα, ώστε να μη ξοδεύει το τεράστιο απόθεμα δολλαρίων της σε εισαγωγές 3) να εξασφαλίζει με αυτό το απόθεμα τις πηγές ενέργειας σε οποιαδήποτε αυξημένη τιμή.

Έτσι οι τελευταίες πολύ αυξημένες τιμές του πετρελαίου, δεν οφείλονταν μόνο στο πεπερασμένο των αποθεμάτων του, αλλά και στην αυξημένη ζήτηση της Κίνας, που ήταν σε θέση να πληρώνει αυτή την αύξηση, λόγω του οτι πλήρωνε με φθηνό για αυτήν δολλάριο. Τώρα το μεγάλο απόθεμά της σε δολλάρια θα αυξήσει υπέρμετρα την διεθνή αγοραστική της δύναμη από τη μια, απο την άλλη, το πέσιμο των τιμών του πετρελαίου θα την ευνοήσει επίσης υπέρμετρα και ίσως ήλθε και η ώρα των Κινέζων καταναλωτών. Μπορεί να λασκάρει τον έλεγχο των εισαγωγών, αυξάνοντας την ισοτιμία του νομίσματός της και δίνοντας τη δυνατότητα στους Κινέζους να καταναλώνουν και ακριβά ξένα προϊόντα. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει τονωτικά για τη πραγματική οικονομία των βιομηχανικών χωρών(π.χ. της Γερμανίας και για αυτό προσπάθησε πρόσφατα η Μέρκελ να πείσει τη Κινέζικη ηγεσία.). Βέβαια υπάρχει το μειονέκτημα για αυτήν οτι θα αυξηθούν διεθνώς οι τιμές των κινέζικων προϊόντων και θα επιβραδυνθεί στη συνέχεια ο ρυθμός ανάπτυξής της. Όμως είναι γενικά παραδεκτό οτι ο κερδισμένος ακόμα και πολιτικά θα είναι η Κίνα5. Αμφισβητείται η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ και το ερώτημα είναι αν η Κίνα θα γίνει ο καινούργιος σταθεροποιητικός ηγέτης του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος(και όλοι ξέρουμε τι σημαίνει για τον πλανήτη η επικράτηση του δυτικού καταναλωτικού μοντέλου σε ένα τέτοιο πληθυσμό) ή θα γίνει ο μεγάλος αποσταθεροποιητής του, αυξάνοντας τις φυγόκεντρες δυνάμεις του. Στηρίζοντας δηλαδή τα μέχρι τώρα θύματα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

Η Κριση σαν ευκαιρία στην Ελλάδα και Ευρώπη Το οικονομικό “μπουμ” του πρόσφατου παρελθόντος στην Ευρώπη(διήρκησε μέχρι το 2006 περίπου, στις ΗΠΑ μέχρι το 2001 αντίστοιχα)έχει ήδη τελειώσει και απο οτι φαίνεται, μετά ειδικά απο την τωρινή χρηματοπιστωτική κρίση, μπαίνουμε σε μια περίοδο παρατεταμένης ύφεσης. Το πως θα εξελιχθεί κανένας δεν είναι σίγουρος.

Η Ευρώπη και μαζί της περισσότερο η Ελλάδα δεν είναι προετοιμασμένη για αυτή την κρίση. Και αυτό αφορά όχι μόνο στα κράτη, αλλά και στις επιχειρίσεις και στα νοικοκυριά σαν οικονομικές οντότητες στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

Την προηγούμενη περίοδο τα μεν κράτη, για να φέρουν σε πέρας τους προϋπολογισμούς τους, δανείζονταν είτε απο τους πολίτες τους, είτε στο εξωτερικό, οι επιχειρίσεις απο τις αγορές κεφαλαίου και τα νοικοκυριά απο τις τράπεζες. Σε αυτό βοηθούσαν οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν για την ανάπτυξη, που προωθούσαν ένα υπερκαταναλωτικό μοντέλο το οποίο απαιτούσε υπερκυκλοφορία χρήματος. Ο υπερδανεισμός στην Ευρώπη, κατά μέσο όρο, δεν ξεπερνούσε αυτόν των ΗΠΑ. Όμως στην Ευρώπη οι ρυθμοί ανάπτυξης ήταν χαμηλότεροι (η ανεργία μεγαλύτερη)και ο πληθυσμός γερνούσε περισσότερο6. Έτσι χρόνο με το χρόνο, ακόμα και τα κράτη “σταθερότητας” και οι“κινητήρες” της ευρωπαϊκής ενοποίησης(π.χ. Γερμανία), ήδη απο το 2002, ξεπέρασαν τα κριτήρια του ελείμματος και του χρέους, που είχαν θεσπισθεί στο Μάστριχτ.7 Δεν ήταν ήδη σε θέση πλέον να χρηματοδοτήσουν όχι μόνο την έτσι και αλλιώς ψηλή ανεργία(γύρω στο 10% κατα μέσο όρο), αλλά και τα συστήματα κοινωνικών ασφαλίσεων. Δεν αναφερόμαστε καθόλου βέβαια στη μείωση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών λόγω βασικά της ανόδου των τιμών των πηγών ενέργειας (που διαμορφώνονται εκτός Ευρώπης), καθώς και των ειδών διατροφής και υπηρεσιών.8 Η υψηλή γραφειοκρατία των Βρυξελλών(που η αναπαραγωγή της εξάλλου έχει μεγάλο κόστος) δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλο απο το να αναδιανέμει τα εισοδήματα, πρώτα στον εαυτό της, και μετά προς ορισμένους τομείς της οικονομίας των κρατών(όπως για παράδειγμα στη γεωργία, όπου περιλαμβάλλονταν και η Ελληνική).

Απο το Ευρώ επωφελήθηκαν περισσότερο τα κράτη, τα οποία είχαν δανεισθεί σε δολλάρια στο εξωτερικό, λόγω της ανατίμησής του σε σχέση με το δολλάριο, αλλά και λόγω της αύξησης της πίστης τους στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου, οι οποίες δεν τα “τιμωρούσαν”με σκληρούς όρους, επειδή στηρίζονταν στην αλληλεγγύη της Ευρωζώνης. Έτσι το κοινό νόμισμα βοήθησε στην ουσία να ανέβουν τα χρέη σε κράτη και νοικοκυριά, αλλά όχι και να ανέβει η αγοραστική αξία των αδύνατων οικονομικά(το αντίθετο). Με αυτή την έννοια μακροπρόθεσμα είναι ένας αποσταθεροποιητικός παράγοντας για την Ευρωζώνη. Ήδη αρχίζει να πέφτει έναντι του δολλαρίου9, και αν ανέβουν τα επιτόκια στις διεθνείς αγορές, πράγμα που θα γίνει στην παρούσα κρίση, παρά τα μέτρα που πάρθηκαν και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, θα οδηγήσει και κάποια απο τα ευρωπαϊκά κράτη να μη μπορούν να πληρώνουν πλέον(ήδη συμβαίνει π.χ. στην Ουγγαρία, Βουλγαρία κ.λ.π.). Αν τότε αναγκασθούν κάποια να υποτιμήσουν ή να εκδόσουν επιπλέον χρήμα, τότε το Ευρώ θα πάει περίπατο, σαν κοινό νόμισμα.

Απο κάποιους οικονομολόγους προβλέπεται για παράδειγμα οτι η Γερμανία θα αναγκασθεί να υποτιμήσει, μέχρι το 2010 με πιθανότητα 25%, μέχρι το 2020 με 66,5% και μέχρι το 2030 με 90% αντίστοιχη πιθανότητα.Τα μισά τουλάχιστον κρατικά της χρέη, οφείλονται σε εξωτερικούς πιστωτές και αυτό είναι ένας λόγος για να κυρύξει πτώχευση. Όμως οι Γερμανοί αποταμιευτές έχουν το 40,66% των αποταμιεύσεών τους σε χρήμα. Σε μια τέτοια εξέλιξη θα εξαερίζονταν ένα μεγάλο μέρος τους. Ταυτόχρονα 3,13 εκατομ. νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα(8%)10 και δεν θα μπορούν να πληρώσουν, οπότε αυτό θα έχει αντίκτυπο στις τράπεζες και συνακόλουθα θα ενέτεινε την πτώση γενικότερα. Το ίδιο πάνω κάτω θα συμβεί και στις άλλες χώρες11, αν όχι χειρότερα. Στην Ισπανία π.χ. με το μπουμ της οικοδόμησης στα πρόσφατα χρόνια, λόγω της αυξημένης διεθνούς ζήτησης στην τουριστική κατοικία και στην πολιτική της ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας που προώθησε τον φθηνό δανεισμό και για τους Ισπανούς, έχουμε σαν αποτέλεσμα το 70% των αποταμιεύσεών τους έχουν επενδυθεί στην οικοδομή. Στην επερχόμενη κρίση με μια αύξηση μόνο των επιτοκίων στα δάνεια θα έχουμε αλυσσιδωτή αντίδραση στην ανάπτυξη της χώρας και μεγάλη πτώση. Στην Αγγλία έχει εξελιχθεί το ίδιο μια μεγάλη φούσκα στην κατοικία. Μεταξύ 1995 και 2003 ανέβηκαν οι τιμές της κατοικίας πάνω απο 125%( Στο Λονδίνο π.χ. κατοικία 10 τ.μ.έφθασε να πουλιέται μέχρι και 300.000 Ε). Σε συνδυασμό με τα άλυτά της προβλήματα στο υγειονομικό, στο εκπαιδευτικό, στο συγκοινωνιακό και στον τομέα της παραγωγικότητας, η θωράκισή της στην μέλλουσα κρίση δεν θα αντέξει παρότι θεωρούνταν μέχρι τώρα το “θαύμα” του νεοφιλελευθερισμού. Τώρα που οι θερμοκρασίες του μπουμ πέφτουν και έχουν καεί και τα τελευταία “άχυρα”, θα νοιώσουν και εδώ το πόσο “κρύο” πρόκειται να κάνει

Στην Ελλάδα πάντως σίγουρα στον υπερθετικό βαθμό(στοιχεία!). Στην περίπτωση μιας παρατεταμένης ύφεσης, η σημερινή πραγματικότητα της Ευρώπης δεν θα μπορεί να χρηματοδοτείται. Το ίδιο το σύστημα θα επιδιώξει τη μεταρρύθμισή του. Η πρώτη της πιθανή συνέπεια θα είναι η καταπόντιση της νομισματικής ένωσης. Όταν χώρες όπως η Γερμανία, Γαλλία ή Ιταλία δεν θα μπορούν να πληρώσουν τα χρέη τους, δε θα μπορούν να τα εξαερίσουν με πληθωριστική πολιτική στα πλαίσια της ¨Ενωσης. Θα πρέπει να βγούν απο τη νομισματική ένωση για να υποτιμήσουν στη συνέχεια, ώστε να εξαερωθούν τα χρέη προς τους διεθνείς πιστωτές, στα πλαίσια του παγκοσμιοποιμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αυτό όμως θα είναι το τέλος του Ευρώ. Η δεύτερη συνέπεια θα είναι το “σπάσιμο” της φούσκας του ίδιου του προϋπολογισμού της Ε.Ε., αφού πως μπορεί να χρηματοδοτηθεί ένας τέτοιος προϋπολογισμός απο κράτη που δεν μπορούν να πληρώσουν τα ίδια τα χρέη τους. Αλλά και στην περίπτωση που θα διαλυόταν η γραφειοκρατία των Βρυξελλών, είναι σίγουρο οτι τα πράγματα θα ήταν χειρότερα και τα περισσότερα κράτη δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν μόνα τους στον επερχόμενο σκληρότερο παγκόσμιο ανταγωνισμό. Σε μεγάλο βαθμό έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στην αλλαγή της στάσης των ΗΠΑ, με την εκλογή του Ομπάμα, που θα αντιμετωπίσει την Ευρώπη σαν ισότιμο εταίρο στον ανταγωνισμό για τη πλανητική κυριαρχία. 12

Οι συνέπειες για τους πολίτες της Ε.Ε. και της Ελλάδας στην επερχόμενη ύφεση θα είναι του τύπου:

  • Καταρχήν δεν θα μπορούν να έχουν τις παροχές των κρατικών ασφαλιστικών και υγειονομικών συστημάτων, τα οποία δεν θα μπορούν να χρηματοδοτηθούν απο τα κράτη. Στην Ελλάδα ήδη “μεταρρυθμίζονται” δραστικά, ενώ σε λίγο κάποια ταμεία δεν θα είναι σε θέση να πληρώσουν συντάξεις και εφάπαξ. Οι τυχόν οικονομίες των μικροαποταμιευτών μελλοντικών συνταξιούχων θα εξανεμισθούν γρήγορα και λόγω των συντάξεων πείνας, για πρώτη φορά θα χρειασθούν τη βοήθεια των έτσι και αλλιώς κακοπληρωμένων, αν όχι άνεργων τέκνων τους(μέχρι πρόσφατα αντίθετα οι γονείς ήταν εκείνοι που βοηθούσαν τα παιδιά να ορθοποδήσουν οικονομικά και να στήσουν το νέο “σπιτικό” τους)
  • Η ανεργία θα αυξάνεται και πολλοί μέχρι τώρα μικρομαγαζάτορες, οι οποίοι θα αναγκασθούν να κλείσουν τα μαγαζιά τους θα προστεθούν στους ανέργους. Το ίδιο θα συμβεί με εργαζόμενους σε επισφαλείς επιχειρίσεις που θα κτυπηθούν άμεσα απο την οικονομική κατάρρευση. Οι μισθοί δεν θα εξασφαλίζουν όχι μόνο αποταμιεύσεις αλλά ούτε την ίδια την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης στην ελληνική οικονομία και η αίγλη μιας σταθερής θέσης, ακόμα και στο δημόσιο, στη νέα γενιά, θα πέσει κατακόρυφα.
  • Η επιχειρηματικότητα και η διάθεση-επιθυμία για “άνοιγμα δουλειών” θα πέσει κατακόρυφα, επειδή δεν θα είναι δυνατή η δανειοδότηση και όταν θα είναι, οι όροι θα είναι δυσβάστακτοι.
  • Γενικά τα μεσοστρώματα, εκτός απο μια ελίτ τους, δεν θα μπορέσουν να διατηρήσουν το καταναλωτικό και βιοτικό τους επίπεδο.
  • Οι αξίες των περισσότερων μετοχών και ομολόγων θα πέσουν δραστικά και οι κάτοχοί τους θα χάσουν μεγάλο μέρος των επενδύσεών τους. Το ίδιο θα συμβεί και ακόμα χειρότερα, με τις ασφάλειες ζωής. Θα καταστραφεί μεγάλο μέρος των σε χρήμα κεφαλαίων και πολλοί θα μετατρέψουν τα χρήματά τους σε χρυσό και πολύτιμα μέταλα(των οποίων οι τιμές θα ανέβουν κατακόρυφα) για να αποφύγουν τον εξαερισμό του πλούτου τους.
  • Τα σπίτια και οι οικοδομές θα χάσουν τη σημερινή αξία τους και φυσικά τα νοίκια θα πέσουν, ιδιαίτερα των τουριστικών δωματίων, που θα μένουν άδια. Έτσι το εισόδημα των ιδιοκτητών θα πέσει δραστικά και ολόκληρος ο κλάδος της οικοδομής, που είχε σκοπό να κτίσει ολη τη χώρα, ακόμα και τα βουνά, θα συρρικνωθεί.
  • Η προστασία του περιβάλλοντος θα μπει σε δεύτερη μοίρα απο όλους, απο το παραγωγικό σύστημα, απο την πολιτική πρακτική και απο την ατομική συμπεριφορά των καταναλωτών. Φθηνό πετρέλαιο και ας είναι και απο Αλάσκα ή Αρκτική, φθηνό ρεύμα και ας είναι απο πυρηνική ενέργεια, φθηνά προϊόντα και ας είναι απο επιχειρίσεις που δεν λαμβάνουν καμμία μέριμνα για το περιβάλλον. Φθηνά φαγώσιμα και ας είναι και μεταλλαγμένα. Όμως αυτό θα οξύνει ακόμα περισσότερο τα οικολογικά προβλήματα και θα φέρει πιο κοντά τα όρια αναπαραγωγής της ίδιας της ζωής στον πλανήτη, θα μας φέρνει όλο και πιο κοντά στην οικολογική κατάρρευση.

Θα υπάρχουν βέβαια και κάποιοι που θα επωφεληθούν απο την επερχόμενη κρίση: αυτοί που δε χρωστάνε και τις αποταμιεύσεις τους θα τις επενδύσουν γρήγορα σε μετοχές εταιρειών, οι οποίες δεν θα έχουν πρόβλημα στη κρίση(π.χ. Τηλεπικοινωνίες) ή σε παραγωγική γη. Αυτοί, που χρωστάνε μεν, αλλά θα μπορέσουν έγκαιρα να πληρώσουν τα χρέη τους, πριν οξυνθεί η κρίση. Όσοι θα επενδύσουν σε χρυσό και πολύτιμα μέταλλα. Όσοι ασχολούνται με την παραγωγή ειδών διατροφής και ειδών πρώτης ανάγκης(και θα παράγουν και για τον εαυτό τους, ενώ ταυτόχρονα θα έχουν αναλάβει οι ίδιοι τη διάθεσή τους στις τοπικές αγορές). Όσοι κάνουν εξειδικευμένη χειρονακτική εργασία ή έχουν εργαστήρια επισκευών και ανακύκλωσης.

Το αν αυτή η ύφεση θα ξεπερασθεί εξαρτάται απο τον πολιτικό συσχετισμό δυνάμεων σε κάθε χώρα και σε παγκόσμιο επίπεδο(ιδιαίτερα απο τον ρόλο που θα παίξει η Κίνα σαν σταθεροποιητικός ή μή παράγοντας). Αν τα θύματα της ύφεσης και τα κοινωνικά “υποζύγια” δεν αντιδράσουν και δεχθούν τις θυσίες που τους επιβάλλονται, τότε θα υπάρχουν πολλά περιθώρια να ξεπερασθεί. Αν όχι μπορεί να εξελιχθεί και σε συστημική κρίση. Σε κάθε περίπτωση, μακροπρόθεσμα, η παγκοσμιοποίηση(ή καλύτερα ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός) εξελίσσεται σε ένα σύστημα, που δύσκολα πια θα μπορέσει να ξαναβρεί την ισορροπία του. Γιατί όλο και περισσότερο δεν μπορεί «να αποτελεί ένα σύστημα», αφού οι «απορυθμίσεις» που προώθησε οδηγούν σε μια χαοτική κατάσταση, ανεξέλεγκτη από τις ίδιες τις κινητήριες δυνάμεις της. Μπαίνει αναγκαστικά σε μια περίοδο πολιτικού χάους και το πιθανότερο είναι ότι δεν θα κατορθώσει να βρει τη διέξοδο.

Σίγουρα πάντως θα έχουμε απομυθοποίηση του “τουρμποκαπιταλισμού”, που υποσχέθηκε ο νεοφιλελευθερισμός, στα μάτια ειδικά των μεσαίων τάξεων και των “απο κάτω”. Αυτοί θα απαιτήσουν την επιστροφή σε “περισσότερο κράτος” και στον μεγαλύτερο έλεγχο της οικονομίας απο αυτό. Πολιτικά αυτό θα σημαίνει οτι θα υπάρξουν πολλές δυνατότητες να επιστρέψει η σοσιαλδημοκρατία στην εξουσία σε πολλές βιομηχανικές χώρες, προτείνοντας καθαρά σοσιαλδημοκρατικά προγράμματα, απαλλαγμένα απο τα σοσιαλφιλελεύθερα μέτρα των τελευταίων χρόνων που έπαιρνε, όπου βρίσκονταν στην εξουσία. Στην Ελλάδα η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ, με ένα τέτοιο πρόγραμμα για περισσότερο κοινωνικό κράτος, έστω και σε συνεργασία με ένα μέρος του ΣΥΡΙΖΑ, είναι παραπάνω απο πιθανή. Όμως οικονομικά δεν θα μπορέσει να στηρίξει τις απαραίτητες κεϋνσιανικές μορφές παρέμβασης του κράτους. Δεν μπορεί να εξασφαλίσει πόρους απο τη φορολογία μιας καταρρέουσας οικονομίας και ενός κεφαλαίου που θα αναζητά έτσι και αλλιώς πεινασμένες για επενδύσεις και φορολογικά ελεύθερες περιοχές. Ακόμα πιο δύσκολα απο τη φορολόγηση ενός παραπαίοντος οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Έτσι θα αποτύχει να ικανοποιήσει τα οικονομικά και οικολογικά αιτήματα των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων της Ελληνικής κοινωνίας. Την ίδια τύχη θα έχουν τα σοσιαλδημοκρατικά προγράμματα και στην Ευρώπη. Για μια άλλη φορά αυτά θα νοιώσουν “προδομένα” και θα ψάξουν για εναλλακτικές λύσεις.

Ας ελπίσουμε οτι αυτή τη φορά η επερχόμενη κρίση, θα εξελιχθεί σε συστημική και οτι αργά ή γρήγορα θα ξεμπερδέψουμε με τον καπιταλισμό και θα μπούμε στην μετανεωτερική εποχή, στην εποχή του μετακαπιταλισμού, απορίπτοντας το “αναπτυξιακό” μοντέλο του σήμερα.

Η γενιά μας δεν είναι σε θέση να προβλέψει όλες τις πιθανότητες και να διαμορφώσει ένα πλήρες σχέδιο για τη εναλλακτική διέξοδο. Μπορούμε όμως να κόψουμε ταχύτητα, να διαμορφώσουμε χονδρικά την κατεύθυνση και να δούμε τα πρώτα της βήματα, που θα εξασφαλίσουν τη συνέχιση και συνύπαρξη, τουλάχιστον για αύριο, της βιολογικής και πολιτιστικής ποικιλομορφίας. Έτσι θα δώσουμε χρόνο στις επόμενες γενεές να μπορέσουν να διαμορφώσουν το συγκεκριμένο μέλλον τους

Η ταυτόχρονη κρίση του κομματικού συστήματος και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι η βάση για μια τέτοια πολιτική στροφή. Το κίνημα της «αντιπαγκοσμιοποίησης» έχει πει το στοπ στο υπάρχον μοντέλο ανάπτυξης. Έχει σε ένα βαθμό οριοθετήσει την αντίσταση σε αυτό (όχι σε οποιαδήποτε συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, όχι στους φορολογικούς παράδεισους, να διαγραφούν τα χρέη του Τρίτου Κόσμου, δεν πρέπει να εξαντλήσουμε τη φύση και να εκμεταλλευτούμε τον άνθρωπο με ρυθμούς ταχύτερους από αυτούς που μπορούν να ανανεωθούν, όχι στην περιβαλλοντική καταστροφή και το ζοφερό μέλλον, όχι στην ιδιωτικοποίηση του γενετικού υλικού και στη βιοτεχνολογική ανάπτυξη διαγονιδιακών οργανισμών, όχι στην απορρύθμιση του κράτους πρόνοιας και στην επέκταση των ανισοτήτων, όχι στους ενεργειακούς πολέμους κ.λπ.). Μένει να οριοθετήσει και το περιεχόμενο της απαιτούμενης γενικής στροφής στις σημερινές συνθήκες.
Αυτή η νέα κατεύθυνση και στροφή, θα έχει περισσότερο να κάνει με μια αποκεντρωμένη, τοπικοποιημένη κοινωνία που θα έχει σαν κύτταρο την αυτοδύναμη κοινότητα. Η Τοπικοποίηση, με την έννοια της πρότασης ενός συνόλου πολιτικών που ενισχύουν προνομιακά το τοπικό επίπεδο, είναι η ουσιαστική απάντηση στα μεγασυστήματα της Παγκοσμιοποίησης και τη σημερινή τους κρίση. Παρέχει το πλαίσιο που οι άνθρωποι και οι κοινοτικές τους συλλογικότητες θα μπορέσουν να επαναπροσδιορίσουν και να ελέγξουν τη ζωή τους και την τοπική οικονομία, ώστε να επιτευχθεί η υποχώρηση της φτώχειας και των ανισοτήτων, η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και της πρόνοιας, η αναβίωση της συνοχής της ανθρώπινης κοινότητας και της περιβαλλοντικής προστασίας, η αποκατάσταση του αισθήματος ασφαλείας για το μέλλον. Το πλαίσιο της τοπικοποίησης απορρίπτει τον ανταγωνισμό σαν διαδικασία ανάπτυξης και δίνει έμφαση στη συνεργασία και την αλληλεγγύη για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος. Θα εμπνεύσει την πλειοψηφία των ανθρώπων να δημιουργήσει ένα νέο πολιτισμικό ρεύμα και μια νέα αυτοκαθοριζόμενη κοινωνία, ξεκινώντας από την τοπική κοινωνία, σε σχέση απόρριψης, αναδιάρθρωσης και ρήξης με την «υπαρκτή» παγκοσμιοποίηση και το κεντρικό εθνικό κράτος. Να δημιουργήσει αμεσοδημοκρατικές κοινότητες ανθρώπων, ομοσπονδίες κοινοτήτων,έθνη κοινοτήτων και κοινότητες εθνών.
Η στρατηγική της τοπικοποίησης συμπεριλαμβάνει όλα τα αιτήματα του κινήματος της αντιπαγκοσμιοποίησης και επιπλέον προτείνει ένα θετικό βήμα για ένα «εφικτό καινούργιο κοινωνικό παράδειγμα», εναλλακτικό προς το κυρίαρχο σημερινό μοντέλο, με το οποίο μπορούν να συμφωνήσουν πολλές συνιστώσες αυτού του κινήματος. Έτσι η αντίσταση μπορεί να κατευθυνθεί ταυτόχρονα και προς την οικοδόμηση της τοπικοποίησης. Στις σημερινές συνθήκες μπορεί να διατυπώσει αιτήματα για ένα νέο “προστατευτισμό” απέναντι στα μεγασυστήματα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού: Απο την Κυβέρνηση και τους κρατικούς φορείς:

  • πρώτα-πρώτα το επίκαιρο: όχι λεφτά απο το κράτος στις τράπεζες – διευκόλυνση των δανειοληπτών στην αποπληρωμή των δανείων τους, χωρίς παραπέρα επιβάρυνση για τους ίδιους – καμμία δημοπρασία ή δήμευση, τουλάχιστον για τη πρώτη κατοικία.
  • Επενδύσεις και διάθεση κρατικών πόρων για την ενίσχυση της τοπικής παραγωγής στην επίτευξη κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
  • Ενεργειακή και οικονομική αυτοδυναμία σε περιφερειακό επίπεδο 1) με την οργάνωση δραστηριοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας και τη προώθηση των αποκεντρωμένων εναλλακτικών μορφών της 2) με τη δημιουργία αυτοδιαχειριζόμενων ομάδων-συλλογικοτήτων παραγωγοαναλωτών που θα στηρίζονται σε ντόπιες πλουτοπαραγωγικές πηγές ενέργειας, υλικών και ποικιλιών 3) με τη στήριξη της τοπικής αγοράς και διανομής των αγαθών.
  • Αποκατάσταση των οικολογικών-περιβαλλοντικών ανισορροπιών σε κάθε τόπο, με διάθεση πόρων απο τη φορολόγηση της αντίστοιχης τοπικής υπάρχουσας ρυπαντικής οικονομικής δραστηριότητας. Ενίσχυση της οικολογικής γεωργίας.
  • Τοπικά σύμφωνα απασχόλησης για τους ανέργους με τοπικές εταιρείες που θα ενσωματώσουν στη παραγωγή τους τοπικοποιημένους οικολογικούς και κοινωνικούς στόχους.

Απο τους πολίτες:

  • ενεργοποίηση, αυτοοργάνωση, αυτοπαραγωγή μέρους της τροφής τους και αγαθών ικανοποίησης μέρους των αναγκών τους. Ειδικά απο τους μικροκαταθέτες να αποσύρουν τις καταθέσεις τους απο τις τράπεζες.
  • Να αγοράζουν, αν μπορούν παρατημένη γη, καλύτερα ομαδικά. Να τη μετατρέψουν (έστω και αργότερα, όταν θα υπάρχει πρόβλημα επιβίωσης) σε οικολογικά καλλιεργήσιμη γη. Είτε από τους ίδιους, είτε να τη δανείσουν σε άλλους, που θα μπορούν να το κάνουν γιατί θα έχουν ανάγκη.
  • Απο τους νέους των πόλεων να παρατήσουν την ανεργία και τη μιζέρια της αναζήτησης τυχόν μισθωτής εργασίας και σε ομάδες και συλλογικότητες να εγκαθίστανται σε χώρους αυτοπαραγωγής και αυτοδιαχειριζόμενους στην περιφέρεια. Είτε εξσφαλίζοντάς τους συλλογικά, είτε απαιτώντας τους απο κρατικούς, δημοτικούς, εκκλησιαστικούς φορείς που τους κατέχουν.


Γ. Κολέμπας

1 Το 1971 η αξία του δολλαρίου είχε καθορισθεί σε σχέση με τον χρυσό: 38 δολ. η ουγγιά. Το 2006 η σχέση έγινε: 600 δολ. η ουγγιά, ενώ σήμερα υπολογίζουν τη πραγματική σχέση σε 2000 δολ την ουγγιά. Στο ίδιο διάστημα ο δείκτης Dow-Iones στις ΗΠΑ 12πλασιάσθηκε, ενώ το εθνικό τους προϊόν μόνο 4πλασιάσθηκε.(Der Crash kommt, Max Otte. Ullstein Buchverlage, 2008) 2 Το 2004 το χρέος των ΗΠΑ ανήλθε στο437% του οικονομικού τους προϊόντος, ενώ το 2005 ο όγκος των παγκόσμιων χρηματιστικών παραγώγων ήταν 5πλάσιο του παγκόσμιου προϊόντος. 3 Απο αυτήν δεν ξεφεύγουν ακόμα και κυβερνήσεις και μεγάλοι «θεσμικοί» επενδυτές, όπως οι τράπεζες Πρόκειται στη πραγματικότητα για μανία του όλου συστήματος, που επικρατεί σε περιόδους «μπουμ». Σε περιόδους «συλλογικής μανίας» οι αποφάσεις καθοδηγούνται απο μηχανισμούς του κατώτερου εγκεφάλου και προέρχεται απο τη περίοδο της βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπου, όπου ίσχυε το «να προλάβεις να φας προτού σε φάνε». «Αγώνας, επίθεση ή φυγή» απο την προιστορία μάλιστα των ερπετών. Μόνο που διατηρείται ακόμα και στον νεωτερικό άνθρωπο απο το καπιταλιστικό σύστημα. 4 Άρση εμπιστοσύνης→σταματά ο δανεισμός μεταξύ τραπεζών και οικονομικών παραγόντων→παγώνει ο δανεισμός επιχειρήσεων και νοικοκυριών→πιθανή κατάρρευση παραγωγής, εργασίας, κατανάλωσης. Η ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης, αντίθετα με οτι συμβαίνει με την άρση της, απαιτεί μεγάλο χρονικό διάστημα. Έχουμε λοιπόν παρατεταμένη περίοδο περιορισμού των οικονομικών πράξεων, γιατί η μή πρόσβαση σε κεφάλαια και δάνεια εντείνει την ανασφάλεια και περιορίζει τον οικονομικό σχεδιασμό επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Αργά ή γρήγορα πολλές οικονομίες μπαίνουν σε περίοδο ύφεσης. Τα μέτρα των κυβερνήσεων στην τωρινή κρίση δημιουργούν και αυτά ανασφάλια σε ένα βαθμό, γιατί είναι άγνωστο μέχρι στιγμής το κόστος των σχεδίων διάσωσης, απλά μπορούν να λειτουργήσουν έτσι ώστε να μη υπάρξει άμση κατάρρευση. 5 Στο οικονομικό επίπεδο: το 2004 το εθνικό προϊόν ΗΠΑ και Κινας ήταν αντίστοιχα 11,7 δις. Δολ. και 7,3. Με τους σημερινούς, προ της κρίσης, ρυθμούς προβλεπόταν οτι το 2016 η Κίνα θα ξεπερνούσε τις ΗΠΑ. Η κρίση μπορεί να έχει και σαν αποτέλεσμα αυτό να γίνει γρηγορότερα. Πάντως στο πρώτο εξάμηνο του 2008 είχε αύξηση του κοινωνικού προϊόντος της κατά 10,4% και ένα πλεόνασμα ύψους 132 δισ. Δολ., αλλά στο τρίτο τέταρτο του έτους ήδη έπεσε αυτή η αύξηση στο 9% και προβλέπεται μέχρι το τέλος του χρόνου να πάσει ακόμα περισσότερο. Η κινέζικη οικονομία νοιώθει και αυτή την κρίση, αφού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό απο τις εξαγωγές στις ΗΠΑ και Ε.Ε. Γι αυτό το λόγο η ηγεσία της αντέδρασε με ένα επενδυτικό πρόγραμμα 460 δισ. Ευρώ. Αυτό το τεράστιο ποσό θα εισρεύσει μεταξύ των άλλων: στις κατασκευές σπιτιών, νέων δρόμων, νέων σιδηροδρομικών γραμμών και αεροδρομίων, καθώς και στο υγειονομικό και εκπαιδευτικό σύστημα. Επίσης η κεντρική τράπεζα, απο το Σεπτέμβριο και μετά μείωσε 3 φορές τα επιτόκια, ενώ χαλάρωσε και τις προϋποθέσεις δανειοληψίας για τις μικρομεσαίες επιχειρίσεις 6Την τελευταία 25ετία το μερίδιο της Ευρώπης στο παγκόσμιο κοινωνικό προϊόν έπεσε κατά 30%, ενώ ο πληθυσμός της έπεσε στο 11% του παγκόσμιου πληθυσμού, με προοπτική το 2050 να φθάσει στο 7% αντίστοιχα.Εξάλλου είναι “πολιτικός νάνος” και δεν σήκωσε ανάστημα αυτό το διάστημα, ώστε να αμφισβητηθεί η κυριαρχία των ΗΠΑ σε πλανητικό επίπεδο(χρησιμοποιώντας τις αγορές κύρια, καθώς και το δολλάριο, πέρα απο τον πόλεμο), πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα ο αμερικάνικος πληθυσμός να συνεχίζει να έχει το ψηλότερο βιοτικό επίπεδο, παρά τα υψηλά ελλείμματα, και να ζει στην ουσία στις πλάτες των θυμάτων της παγκοσμιοποίησης. 7Το έλλειμμα να μη ξεπερνά το 3% του εθνικού προϊόντος και το χρέος το 60%. Το 2004 ο μέσος όρος του χρέους στην Ε.Ε. ήταν 71,1% 8Στη δεκαετία του `70 π.χ. η αύξηση αυτών των τιμών θα οδηγούσε σε πληθωρισμό, γιατί οι εργαζόμενοι και τα συνδικάτα θα πετύχαιναν τότε αύξηση μισθών. Στην προηγούμενη όμως περίοδο αυτό δεν συνέβη, γιατί υπήρξε “συναίνεση” ή αδυναμία απο τη πλευρά τους . Αντί αυτού είχαμε αντιπληθωριστικές τάσεις, λόγω της μείωσης της ζήτησης των μεσοστρωμάτων και των χαμηλά αμειβομένων, που εκφραζόταν με μείωση της κατανάλωσης των μη απαραίτητων ειδών. Στην Ελλάδα, όπου υπήρχε και μεγαλύτερη αύξηση τιμών των ειδών πλατειάς κατανάλωσης το πρόβλημα εκφράσθηκε στη συρρίκνωση των αντίστοιχων μικροεπιχειρίσεων, της αγροτικής παραγωγής και φυσικά στη μεγάλη πτώση της αγοραστικής δύναμης, ιδίως των συνταξιούχων. 9 Η ανατίμηση προς τα πάνω του δολλαρίου, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό, στην επιστροφή στις ΗΠΑ των επισφαλών επενδύσεων στο εξωτερικό(ακόμα λειτουργεί το σύνδρομο της σιγουριάς του κέντρου του καπιταλισμού σε σχέση με την επισφαλή περιφέρεια) και άρα στην αύξηση της ζήτησης του δολλαρίου(οι τράπεζες είχαν δανείσει το προηγούμενο διάστημα κύρια σε δολλάρια. Τώρα ζητούν πίσω τα δολλάριά τους. Έτσι οι δανιολήπτες, για να ξεπληρώσουν τα σε δολλάρια δάνειά τους, αναγκάζονται να αγοράσουν απο την αγορά αυτό το νόμισμα.) και όχι στο οτι πάει καλά η αμερικάνικη οικονομία. Μακροπρόθεσμα πάντως είναι σίγουρη η κατάρρευση του δολλαρίου σαν παγκόσμιο νόμισμα. 10Αυτό έγινε γιατί όλο και περισσότεροι Γερμανοί αναγκάζονται να εργασθούν με υποτιμημένα συμβόλαια εργασίας ή με μειωμένα ωράρια ή σε ελαστικές σχέσεις εργασίας με αποτέλεσμα τη πτώση των εισοδημάτων τους , όμως ελπίζοντας πάντα σε μια βελτίωση της θέσης τους, θέλουν να συνεχίσουν να ζουν με τα προηγούμενα στάνταρ τους και έτσι χρεώνονται με εύκολα καταναλωτικά δάνεια. Για τα επόμενα 2 χρόνια η Γερμανική κυβέρνηση αποφάσισε, για την ενίσχυση της οικονομίας, να υλοπιήσει ένα πρόγραμμα 50 δισ. Ευρώ μέσω της κρατικής τραπέζης KfW. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει: φοροαπαλλαγές των επιχειρήσεων που παράγουν νέα τεχνολογικά προϊόντα και μηχανήματα ή συστήματα παραγωγής, εξασφάλιση της δανειοδότησης προς τη μεσαία τάξη, πρόγραμμα επιδιόρθωσης-ανακατασκευής κτιρίων και ανάπτυξης των υποδομών στους δήμους, απαλλαγές απο τη φορολόγηση των αγοραστών καινούργιων αυτοκινήτων για ένα χρόνο(για τα οικολογικά αυτοκίνητα μάλιστα για 2 χρόνια), μείωση του φορολογητέου εισοδήματος μέχρι και 1200 Ε για έξοδα τεχνικών εργασιών, ειδικό πρόγραμμα για τους μεγάλης ηλικίας ενέργους και τους με μειωμένο ωράριο εργαζόμενους καθώς και αύξηση της επάνδρωσης(κατά 1000 άτομα) των γραφείων ευρέσεως εργασίας. 11Πήραμε το παράδειγμα της Γερμανίας, γιατί αποτελεί το κέντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων στην Ευρωζώνη. Αν έχουμε εδώ αυτήν την εξέλιξη, τότε στα άλλα κράτη θα συμβεί αυτό με πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα. Βέβαια η Γερμανία σαν εξαγωγική βασικά χώρα έχει μια πιθανότητα διαφυγής, αν ανοίξει η κινέζικη αγορά στα γερμανικά προϊόντα με ταυτόχρονη τόνωση της αγοραστικής δύναμης των κινέζων καταναλωτών(λόγω του οτι ο οικονομικός νικητής απο την επερχόμενη παγκόσμια ύφεση θα είναι σίγουρα η Κίνα) και η Κίνα παίξει ένα σταθεροποιητικό ρόλο στις ανισορροπίες του πλανητικού καπιταλιστικού συστήματος, εις βάρος βέβαια του περιβάλλοντος και των φυσικών συστημάτων 12Στη συνάντηση του Νοεμβρίου στην Ουάσιγκτον, οι 27 της ΕΕ θα ζητήσουν μεταρρύθμιση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, ώστε αυτό να τεθεί υπο εποπτεία και να επιτρέπει μέτρηση των κινδύνων με σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και το ΔΝΤνα παίζει κεντρικό ρόλο στη πρόληψη κρίσεων. Επίσης να δημιουργηθεί ένας νέος κώδικας οικονομικής συμπεριφοράς!!