Η πυρηνική ενέργεια αναδύθηκε σαν παράπλευρος όφελος των πυρηνικών όπλων. Η χρήση της μεγάλωσε πολύ κατά τη δεκαετία του 1960 με τη βοήθεια γενναίων επιδοτήσεων και την προβολή της άποψης ότι η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια θα ήταν «πολύ φθηνή για να τη μετράμε». Το 2007 η συνολική παγκόσμια πυρηνική δυνατότητα ήταν 372 Γιγαμπάτ (Gb) και η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια έφθανε το 14% της παγκόσμιας ηλεκτρικής κατανάλωσης. Στη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Σουηδία το μισό της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας προέρχεται από πυρηνικούς αντιδραστήρες, ενώ στις ΗΠΑ και η Βρετανία το 20%. Ανησυχία για τους κινδύνους και το υπερβολικό κόστος σταμάτησαν την κατασκευή νέων πυρηνικών εργοστασίων σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες πλην της Φινλανδίας και της Γαλλίας. Στις ΗΠΑ το πρόγραμμα κατασκευής πυρηνικών εργοστασίων σταμάτησε το 1878. Ενδιαφέρον για την κατασκευή νέων πυρηνικών εργοστασίων υπάρχει μόνο από ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες, κυρίως την Κίνα, αν και καλύπτει μόνο το 2,5%.
H αλυσίδα των πυρηνικών καυσίμων Πηγή ενέργειας κάθε πυρηνικού αντιδραστήρα είναι η πυρηνική σχάση, δηλαδή ο διαμελισμός ενός βαρέος ατομικού πυρήνα σε ελαφρότερους με επακόλουθο την απελευθέρωση ενέργειας. Το καύσιμο που χρησιμοποιείται είναι το Ουράνιο U- 235 ή το Πλουτώνιο P-239. Οι πυρηνικοί σταθμοί χρησιμοποιούν την αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται για να βράσει νερό, το οποίο παράγει ατμό και γυρνά μια τουρμπίνα που κινεί την ηλεκτρογεννήτρια. Αν και στη θεωρία φαίνεται απλό στην πράξη είναι πολύπλοκη διαδικασία. Το στοιχείο Ουράνιο υπάρχει στη φύση σε δύο ισότοπα που, αν και είναι χημικά ταυτόσημα διαφέρουν ως προς το ατομικό βάρος. Iσότοπο καλούμε το στοιχείο που αν και έχει ακριβώς τον ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων και πρωτονίων περιέχει επιπλέον νετρόνια στον πυρήνα του. Tο πιο κοινό ισότοπο sτη φύση U- 238 (99%) δεν είναι καύσιμο, αντίθετα με το πιο σπάνιο U-235. Για τον πιο κοινό τύπο αντιδραστήρα το Ουράνιο εμπλουτίζεται από τα φυσικά επίπεδα του 0,7% μέχρι να φθάσει στο 3-5%. Έπειτα συσκευάζεται κατάλληλα για να εισαχθεί στον αντιδραστήρα. Αν δεν εισαχθεί στον αντιδραστήρα, μπορεί να συνεχισθεί η διαδικασία εμπλουτισμού για να γίνει κατάλληλο για την παρασκευή πυρηνικών όπλων. Η βόμβα της Χιροσίμα το 1945 περιείχε υψηλά εμπλουτισμένο Ουράνιο. Μετά μια περίοδο παραμονής στον αντιδραστήρα το περισσότερο τμήμα του Ουρανίου μετατρέπεται σε μίγμα ραδιενεργών αποβλήτων. Το παλιό καύσιμο αντικαθίσταται με νέο. Τα περισσότερα παλιά καύσιμα αποθηκεύονται για δεκαετίας μέσα σε δεξαμενές ύδατος για να επιτραπεί στα ραδιενεργά υλικά με μικρό χρόνο ημιζωής να διασπασθούν και να πέσει η θερμοκρασία του καυσίμου. Έπειτα η αρχική ιδέα ήταν να χρησιμοποιηθεί χημική διαδικασία για να εξαχθεί το αχρησιμοποίητο U -235 και ένα νέο στοιχείο το P-239, το οποίο γεννιέται σαν υποπροϊόν της καύσης του Ουρανίου. Όπως το U -235,ε το P-239 είναι καύσιμο και μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο σαν πρώτη ύλη σε πυρηνικό εργοστάσιο, όσο και σαν εκρηκτική ύλη σε πυρηνικό όπλο. Στη βόμβα του Ναγκασάκι, το 1945, χρησιμοποιήθηκε P-239. Επίσης εισπνεόμενο το P-239 είναι πολύ καρκινογόνο. Επειδή το υπόλοιπο καύσιμο είναι «καυτό» τόσο από άποψη θερμοκρασίας, όσο και από ραδιενέργεια πρέπει να χειρίζεται με προσοχή πίσω από ασπίδα προστασίας. Αυτό είναι επικίνδυνο και ακριβό. Στις ΗΠΑ κατασκευάστηκαν τρεις διαφορετικές εγκαταστάσεις σε διαφορετικό χρόνο για την επεξεργασία των πυρηνικών αποβλήτων αλλά καμιά δεν επεβίωσε εμπορικά, όλες έχουν κλείσει οριστικά. Στη Βρετανία το επεξεργαστικό κέντρο στο Sellafield (πρώην Windscale) έκλεισε τον Απρίλη του 2005, όταν αποκαλύφθηκε ότι 83.000 λίτρα υψηλά ραδιενεργών υδάτων διέφυγαν και μόλυναν απαρατήρητα επί εννέα μήνες. Ξανάνοιξε τον Αύγουστο 2007 και εξακολουθεί να λειτουργεί. Σε μεγάλη κλίμακα επεξεργαστικό κέντρο πυρηνικών καυσίμων υπάρχει στο La Hague της Γαλλίας, μέσης κλίμακας στην Ιαπωνία και μικρότερα στην Ινδία και τη Ρωσία. Πρακτικά ελάχιστο Πλουτώνιο ανακυκλώνεται ενώ παράγονται τεράστιες ποσότητες ραδιενεργών σκουπιδιών που περιέχουν Πλουτώνιο και υψηλής ραδιενέργειας στοιχεία όπως το Στρόντιο -90 και το Kαίσιο -137 , τα οποία παραμένουν σε προσωρινή φύλαξη στον τόπο του εργοστασίου. Η μακροχρόνια διαχείριση των υψηλού επιπέδου ραδιενεργών καταλοίπων ισχύει μόνο στη θεωρία. Σε ολόκληρο τον κόσμο δεν υπάρχει ούτε ένα ασφαλές σημείο αποθήκευσης και πολύ λίγες χώρες στοχοποιούνται σαν πιθανοί τόποι. Αν και αρκετά μικρά πυρηνικά εργοστάσια έχουν ήδη αποδομηθεί με τεράστιο κόστος δεν έχει γίνει ακόμη η αποδόμηση ενός μεγάλου πυρηνικού εργοστασίου, παραγωγής 1000 Μegawatt. Το κόστος υπολογίζεται ίσο με το κόστος κατασκευής του. Περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις της πυρηνικής ενέργειας 1) Η μείωση των πυρηνικών όπλων Η εισαγωγή της πυρηνικής τεχνογνωσίας σε μια χώρα αυξάνει την ικανότητά της να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα. Κάθε επιπλέον χώρα με τέτοια δυνατότητα αυξάνει την πιθανότητα πυρηνικού πολέμου. Οι επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον ενός πυρηνικού πολέμου είναι τόσο μεγάλες που μπορεί να καταστρέψουν την πλειοψηφία της ανθρωπότητας και των περισσοτέρων ζωικών ειδών. Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν από την έκθεση στη ραδιενέργεια, ενώ όσοι επιβιώσουν θα αντιμετωπίσουν τις συνέπειες του πυρηνικού χειμώνα που θα εμφανισθεί λόγω του νέφους που θα προκληθεί από τις εκρήξεις και θα επηρεάσει τη γεωργική παραγωγή για αρκετά χρόνια προκαλώντας λιμούς. Μελέτες του 2006 σε κλιματικά μοντέλα της ΝΑΣΑ έδειξαν ότι η χρήση του 0,03% των υπαρχόντων πυρηνικών όπλων (πόλεμος Ινδίας- Πακιστάν) θα είχε παγκόσμια καταστροφικές συνέπειες. Όπως ήδη αναφέρθηκε υπάρχουν δυο δρόμοι μετάβασης από το «ειρηνικό» πυρηνικό εργοστάσιο στα εκρηκτικά της πυρηνικής βόμβας. Ο εμπλουτισμός του Ουρανίου και η χημική επεξεργασία για την εξαγωγή Πλουτωνίου. Ο εμπλουτισμός περιλαμβάνει διαδικασίες που αξιοποιούν την ελάχιστη διαφορά στο ατομικό βάρος των δυο ισοτόπων U -235 και U -238 . Το Ουράνιο αρχικά συνδέεται με φθόριο και παράγεται ένα υψηλά τοξικό αέριο (UF6). Αυτό ευθύνεται για τις ασθένειες και τους θανάτους που συνέβησαν στο πρόγραμμα Μανχάταν που κατασκεύασε την πρώτη πυρηνική βόμβα κατά τη διάρκεια του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Ο Christofer Bryson βραβευμένος δημοσιογράφος κατέγραψε πώς το Φθόριο μεταμορφώθηκε από επικίνδυνο για την υγεία και το περιβάλλον σε προστατευτικό για τα δόντια, παράγοντα. Αρχικά τα ισότοπα του Ουρανίου διαχωριζόντουσαν με αέριο διάχυση, αλλά αυτό απαιτούσε γιγάντιες εγκαταστάσεις και τεράστια ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας. Η σύγχρονη διαδικασία με χρήση αερίου φυγοκέντρησης απαιτεί μεγάλες εγκαταστάσεις και αρκετή ηλεκτρική ενέργεια, ενώ η πειραματική μέθοδος SILEX χρησιμοποιεί τεχνολογία λέιζερ και θα είναι αόρατη στην παρακολούθηση μέσω δορυφόρου. Η ίδια διαδικασία εμπλουτισμού του Ουρανίου στο 3-5% για το πυρηνικό εργοστάσιο μπορεί να επιτύχει μεγαλύτερα επίπεδα εμπλουτισμού για να γίνει το U -235 κατάλληλο για πυρηνικό όπλο. Αν και επίσημα απαιτείται συγκέντρωση U -235 80-90% θεωρητικά θα μπορούσε με συγκέντρωση U -235 20-30% να κατασκευαστεί μεγάλη «μερικώς αποτελεσματική» πυρηνική βόμβα. Η μεγαλύτερη ποσότητα Πλουτωνίου προέρχεται από ειδικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες που κατασκευάζουν υψηλής καθαρότητας «weapons -grade” Πλουτώνιο. Λιγότερο από 4 κιλά αυτού του Πλουτωνίου είναι αρκετό για την κατασκευή πυρηνικού όπλου. Το παραγόμενο από μη στρατιωτικό αντιδραστήρα Πλουτώνιο «reactors -grade” μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή πυρηνικής βόμβας, αλλά είναι λιγότερο αποτελεσματικό, διότι το πυρηνικό εκρηκτικό Pu-239 είναι «μολυσμένο» με μη εκρηκτικά ισότοπα πλουτωνίου, όπως είναι το Pu-238. Εν τούτοις περίπου 10 κιλά αυτού του Πλουτωνίου είναι ικανά για την κατασκευή πυρηνικού όπλου. Αν και οι περισσότεροι κατασκευαστές πυρηνικών αντιδραστήρων το αρνούνται τόσο η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (IAEA), όσο και η Επιτροπή Πυρηνικών Κανόνων των ΗΠΑ (US NRC) συμφωνούν με αυτή την άποψη. Ένας συμβατικός αντιδραστήρας 1000 ΜW παράγει στα απόβλητά του περίπου 200 κιλά Πλουτωνίου «reactors -grade” δηλαδή αρκετού για την κατασκευή τουλάχιστον 20 πυρηνικών βομβών, αφού η παραγωγή του μπορεί να επιταχυνθεί αν το πυρηνικό καύσιμο παραμείνει για λιγότερο χρόνο στον αντιδραστήρα. Οι επίσημα δηλωμένες πυρηνικές χώρες είναι οι ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία, Γαλλία, Κίνα, Ινδία, Πακιστάν και Β. Κορέα . Επιπρόσθετα το Ισραήλ παραμένει μια αδήλωτη πυρηνική δύναμη. Οι πρώτες πέντε υπόκεινται στην Συμφωνία περιορισμού των Πυρηνικών NPT, ενώ Ισραήλ, Ινδία, Πακιστάν και Β. Κορέα όχι. Χώρες που φέρονται να είναι κοντά στην απόκτηση πυρηνικών όπλων είναι το Ιράν, και η Ιαπωνία. Χώρες που είχαν πλησιάσει στο επίπεδο ν’ αποκτήσουν πυρηνικά είναι οι Αργεντινή, Βραζιλία, Ιράκ, Ν. Αφρική, Ν. Κορέα, Σουηδία, Ελβετία, Ταιβάν, Αλγερία και Λιβύη. Πριν από την κατάτμηση της Σ. Ένωσης το 1991 πυρηνικά όπλα υπήρχαν και στην Ουκρανία, Λευκορωσία και Καζακστάν, αλλά όλα επέστρεψαν στο έδαφος της Ρωσίας μετά την απόσχιση. Στις υπογραμμισμένες χώρες υπάρχει στενή σχέση πυρηνικού και στρατιωτικού προγράμματος, επιπρόσθετα με την εκπαίδευση στην πυρηνική επιστήμη και τεχνολογία που παρέχεται μέσω των πολιτικών προγραμμάτων. Για παράδειγμα Το Ιράν σήμερα χρησιμοποιεί τον εμπλουτισμό του Ουρανίου για να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα αν και υποστηρίζει ότι επιθυμεί μόνο «ειρηνική» χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Το Πακιστάν κατασκεύασε εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου για την κατασκευή των πυρηνικών του όπλων από την τροποποίηση του πυρηνικού αντιδραστήρα URENCO που πραγματοποίησε ο επιστημονικός κατάσκοπος dr Abdul Kadeer Κhan. Η Λιβύη είχε χρησιμοποιήσει παλιότερα την τεχνογνωσία του dr Abdul Kadeer Κhan, αλλά εγκατέλειψε το 2003 τις πυρηνικές της φιλοδοξίες για να επιτύχει την άρση τοι οικονομικού εμπάργκο. Το 1970 η Ν. Αφρική είχε κατασκευάσει μυστικά εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου σε σχέση με το υπάρχον πυρηνικό εργοστάσιο. Το 1990 το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε. Οι διενέξεις Βραζιλίας Αργεντινής οδήγησαν και τις δυο χώρες στην προσπάθεια κατασκευής πυρηνικών όπλων. Η Βραζιλία χρησιμοποίησε την τεχνογνωσία, που της έδωσε η Δ. Γερμανία για την κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα για να προχωρήσει το 1978 στον περαιτέρω εμπλουτισμό του Ουρανίου για στρατιωτικούς σκοπούς. Και η Αργεντινή το 1978 προχώρησε με τεχνογνωσία απο πολλές χώρες στον ίδιο στόχο. Το 1992 οι δυο χώρες υπέγραψαν διμερή συνθήκη για την αμοιβαία επιθεώρηση των πυρηνικών τους εγκαταστάσεων και το 1994 υπέγραψαν την NPT. Στη Βρετανία οι αντιδραστήρας Magnox στο Calder Ηall και Chapelcross χρησιμοποιήθηκαν για διπλή χρήση. Στη Γαλλία από την αρχή υπήρχε στενή σχέση πολιτικών και πολεμικών προγραμμάτων. Ο αντιδραστήρας Celestin χρησιμοποιήθηκε διττά για την παραγωγή τόσο πολιτικού ισοτόπου όσο και για στρατιωτικής χρήσης πλουτώνιο. Ο Phenix κατασκευάστηκε σαν πρωτότυπο του μεγάλου ηλεκτροπαραγωγού αντιδραστήρα Superphenix, ο οποίος τελικά χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτική χρήση. Αυτό αποδεικνύεται από τις δηλώσεις των γάλλων στρατηγών όταν ο αντιδραστήρας έκλεισε το 1998. Το αυστραλιανό Ουράνιο που πωλήθηκε στη Γαλλία χρησίμευσε για την παραγωγή των βομβών που χρησιμοποιήθηκαν στις πυρηνικές δοκιμές στον Ειρηνικό. Μια από τις πηγές πλουτωνίου για το πυρηνικό πρόγραμμα CIRUS της Ινδίας προήλθε από τον πυρηνικό αντιδραστήρα που προμηθεύτηκαν από τον Καναδά. Άλλες πιθανές πηγές είναι οι αντιδραστήρες CANDU που δεν καλύπτουν τους κανόνες ασφαλείας της IAEA. Η Ν. Κορέα διεξήγαγε μικρής κλίμακας πειράματα για την εξαγωγή Πλουτωνίου το 1982 και εμπλουτισμού Ουρανίου το 2000. Η πίεση των ΗΠΑ απέτρεψε την παράδοση ενός νέου πυρηνικού αντιδραστήρα από τη Γαλλία. Σήμερα η Ν. Κορέα έχει ένα πυρηνικό αντιδραστήρα 30 ΜW που μπορεί να κατασκευάσει στρατιωτικής χρήσης Πλουτώνιο. Τον Απρίλιο του 2006 αποκαλύφθηκε ότι οι εταιρείες εξόρυξης Ουρανίου στην Αυστραλία είχαν διαπραγματευθεί πωλήσεις ουρανίου στην Ταιβάν μέσω ΗΠΑ. Η Ταιβάν έχει ένα θερμικό πυρηνικό αντιδραστήρα 40 MW TRR που προμηθεύτηκε από τον Καναδά το 1969. Είναι πανομοιότυπος με τον ινδικό CIRUS με τον οποίο κατασκευάστηκε η ινδική πυρηνική βόμβα. Έχει επίσης άλλους έξι πυρηνικούς σταθμούς και είχε κρυφό πυρηνικό στρατιωτικό πρόγραμμα τουλάχιστον μέχρι το 1988. Υπάρχουν πια άφθονες αποδείξεις για τη στενή σχέση πυρηνικών αντιδραστήρων και πυρηνικών – ραδιενεργών όπλων. Ατυχήματα σε πυρηνικούς αντιδραστήρες και τρομοκρατία Οι συμβατικοί πυρηνικοί αντιδραστήρες δεν εγγυώνται ασφάλεια. Αν κάτι πάει στραβά είτε σαν αποτέλεσμα τεχνικού λάθους ή σαν λάθος χειρισμού, δεν μπορούν να κλείσουν αυτόματα με υψηλό βαθμό ασφάλειας. Επειδή περιέχουν τεράστιες ποσότητες υψηλά ραδιενεργών υλικών σε υψηλές θερμοκρασίες, πρέπει να ψύχονται διαρκώς ακόμη και όταν ο αντιδραστήρας κλείνει. Αν και η πιθανότητα πυρηνικής έκρηξης είναι αμελητέα υπάρχει σημαντικός κίνδυνος λιωσίματος του πυρήνα και εκρήξεων από ατμό και χημικά που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα. Το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα συνέβη στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας το 1986. Ένας συνδυασμός από επιχειρησιακά λάθη, ανεπαρκείς διαδικασίες ασφαλείας και κακού σχεδιασμού στον αντιδραστήρα οδήγησαν σε εκρήξεις ατμού και υδρογόνου που απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού πάνω από την Ουκρανία, Λευκορωσία και σε αρκετές περιοχές της Ευρώπης. Η επιστημονική και ηθική αξιοπιστία της πυρηνικής βιομηχανίας και το Φόρουμ του Τσέρνομπιλ επλήγησαν βαρύτατα όταν ισχυρίζονταν ότι μόνο 30-56 άνθρωποι πέθαναν από το ατύχημα, όταν άλλες επιστημονικές εκτιμήσεις ανεβάζουν τους αριθμούς των μελλοντικών καρκίνων σε δεκάδες χιλιάδες. Οι προωθητές των δυτικών πυρηνικών εγκαταστάσεων ισχυρίζονται ότι τέτοιο μεγάλο ατύχημα δε μπορεί να συμβεί σε δυτικού τύπου αντιδραστήρα, αλλά αυτό δεν είναι σωστό. Το 1979 ένας συνδυασμός τεχνικών λαθών και λάθος χειρισμού οδήγησε σε μερικό λιώσιμο του πυρήνα τον πυρηνικό αντιδραστήρα στο Three Mile island στις ΗΠΑ. Περιορισμένη ποσότητα ραδιενέργειας διέρρευσε, αλλά ευτυχώς καθόλου ραδιενεργό καύσιμο. Αυτό το ατύχημα ήλθε πολύ κοντά στην καταστροφή και στάθηκε αφορμή λόγω των πτωχών οικονομικά αποτελεσμάτων της πυρηνικής βιομηχανίας και των έντονων κοινωνικών αντιδράσεων στο σταμάτημα της πυρηνικής βιομηχανίας στις ΗΠΑ. Από τις 11 Σεπτεμβρίου 2001, οι τρομοκρατικές επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις έγιναν πιο πιθανές. Αν και η πυρηνική βιομηχανία ισχυρίζεται ότι οι εγκαταστάσεις της θα ήταν ασφαλείς στην πρόσκρουση ενός φορτωμένου με καύσιμα τζετ, κάτι τέτοιο δεν έχει ποτέ δοκιμασθεί. Πιο ευέλικτα σενάρια αναφέρουν την κατάληψη του σταθμού από παραστρατιωτικές οργανώσεις. Με βασικές τεχνικές γνώσεις και τη θέληση να αυτοκτονήσουν μια τέτοια οργάνωση καταλαμβάνοντας την αίθουσα ελέγχου θα μπορούσε να προκαλέσει λιώσιμο του πυρήνα ή με τοποθέτηση εκρηκτικών να προξενήσει ρήγμα στα δοχεία ψύξης. Η μεταφορά των υψηλά ραδιενεργών αποβλήτων δια ξηράς ή θαλάσσης είναι ευάλωτη σε τρομοκρατικό χτύπημα. Χειρισμός των υψηλά ραδιενεργών πυρηνικών αποβλήτων Τα πυρηνικά απόβλητα που προσωρινά παραμένουν δίπλα στους πυρηνικούς σταθμούς πρέπει να διαχειρίζονται με ασφάλεια τουλάχιστον επί εκατό χιλιάδες έτη. Εν τούτοις δεν υπάρχει κοινωνικό σύστημα στη Γη που να έχει επιβιώσει πάνω από 2000 χρόνια. Οι ΗΠΑ που θεωρούνται η πιο προχωρημένη χώρα σε αυτό το επίπεδο είχε κατασκευάσει χώρο ταφής τους στο βουνό Γιούκα στη Νεβάδα. Το κόστος είχε υπολογισθεί σε 9 εκατομμύρια δολάρια και σήμερα το εκτιμώμενο κόστος είναι 57 εκατομμύρια ανά ανθρώπινη επιβίωση. Το 2005 αποκαλύφθηκε σκάνδαλο από την παραβίαση των κανόνων ασφαλείας. Τον Ιούνιο του 2004 το δικαστήριο US Court of Apeals απέρριψε την προσφυγή του Environmental protection Agency που ισχυριζόταν ότι οι κανόνες ασφαλείας στο Γιούκα μέχρι τα 10.000 χρόνια από την ταφή των πυρηνικών αποβλήτων ήταν επαρκείς και καθόρισε ότι οι κανονισμοί προστασίας πρέπει να επεκταθούν για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Αν κάποτε οι εγκαταστάσεις στο Γιούτα ξανάνοιγαν θα ήταν εντελώς ανεπαρκείς για την κάλυψη των αποβλήτων των παρελθόντων και παρόντων ραδιενεργών σταθμών των ΗΠΑ. Αν η παγκόσμια πυρηνική βιομηχανία τριπλασιαζόταν θα χρειαζόταν να κατασκευάζουμε εγκαταστάσεις σαν του βουνού Γιούκα κάθε 3-4 χρόνια. Ο πρόεδρος Ομπάμα στις προγραμματικές του δηλώσεις υποστήριξε ότι «το πρόγραμμα του Γιούκα θα πρέπει να περιορισθεί στις απαιτήσεις της Επιτροπής Πυρηνικής Διαχείρισης, ενώ η διοίκηση θα αναζητεί νέα στρατηγική για τη διαχείριση των πυρηνικών αποβλήτων». Η Σουηδία και Φινλανδία σχεδιάζουν την κατασκευή βαθιών υπόγειων μόνιμων αποθηκών πυρηνικών αποβλήτων. Η ανθρώπινη ιστορία δεν παρουσιάζει πάντα συνέχεια, χαμένοι πολιτισμοί «ανακαλύπτονται» από τις κατασκευές τους μετά λίγους μόνο αιώνες και η ασφάλεια αυτών των αποθηκών ίσως αποδειχθεί ανεπαρκής στο μελλοντικό άνθρωπο. Η πιο πρόσφατη «λύση» είναι ο προτεινόμενος Intergral Fast Reactor, που αποτελεί επί τόπου συνδυασμό παραγωγής Πλουτωνίου από επανεπεξεργασία των πυρηνικών αποβλήτων. Ενώ θα μπορούσε να γίνει για το πλουτώνιο 239, δεν μπορεί να γίνει για τα στοιχεία στρόντιο-90 και καίσιο -137 που αποτελούν την πλειοψηφία των αποβλήτων. Και με αυτή τη διαδικασία το υπολειπόμενο απόβλητο θα παρέμενε ραδιενεργό για 500 χρόνια, κάτι που θεωρητικά δίνει ελπίδες. Εν τούτοις ο Intergral Fast Reactor δεν πρόκειται να είναι εμπορικά εφικτός για τουλάχιστον 15 χρόνια. Αν κάποτε γίνει εφικτός θα πρέπει να παρακολουθείται για τυχόν κινδύνους μη τήρησης των κανόνων της NPT. Τα πυρηνικά απόβλητα είναι η πρώτη ύλη κατασκευής των όπλων DU- Απεμπλουτισμένου Ουρανίου, που χρησιμοποιήθηκαν αρχικά στους πολέμους στο Ιράκ προκαλώντας το περίφημο Σύνδρομο του Κόλπου, αργότερα στην Γιουγκοσλαβία, το Αφγανιστάν και πρόσφατα στη Γάζα. Επειδή το DU έχει χρόνο ημιζωής 4,5 δις χρόνια τα όπλα αυτά ευθύνονται για την αύξηση της ραδιενέργειας στις περιοχές όπου χρησιμοποιήθηκαν, με επακόλουθο την αύξηση καρκίνων και τερατογενέσεων γιαυτό και βρίσκονται σε διαδικασία απαγόρευσης τόσο στα πλαίσια της ΕΕ -απόφαση του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και της Βελγικής Κυβέρνησης (22-6-09) όσο και στον ΟΗΕ (2-12-2008). Η μεταφορά των πυρηνικών αποβλήτων σε τρίτες χώρες -συνήθως της Αφρικής- ήδη χρησιμοποιήθηκε, μυστικά και παράνομα, αφού δεν καλύπτει κανένα κανόνα ασφάλειας, με αποτέλεσμα πρόσφατα (Οκτώβρης 2009) να αποκαλυφθεί η πόντιση από τη μαφία αγνώστου αριθμού πλοίων φορτωμένων με τέτοια τοξικά απόβλητα στις περιοχές της Αδριατικής και του Ιονίου, με ανυπολόγιστες προς το παρόν συνέπειες για το περιβάλλον. Εκπομπές CO2 από την αλυσίδα των πυρηνικών καυσίμων Η πρόσφατη ώθηση για την αναβίωση των πυρηνικών εργοστασίων βασίστηκε στην διαφήμιση της μειωμένης παραγωγή τους σε εκπομπές CO2. Στην πραγματικότητα μόνο η λειτουργία του αντιδραστήρα είναι περίπου μηδενικής παραγωγής CO2. Όλα τα υπόλοιπα στάδια της παραγωγής πυρηνικού καυσίμου – ορυχεία, άλεση, κατασκευή καυσίμου, εμπλουτισμός, κατασκευή αντιδραστήρα, αποσύνθεση και διαχείριση των αποβλήτων- χρησιμοποιούν τεχνικές που εκπέμπουν CO2. Αυτές οι εκπομπές έχουν πιστοποιηθεί από εργαστήρια ανεξάρτητα της πυρηνικής βιομηχανίας και είναι σημαντικές. Αν και γίνονται προσπάθειες δημιουργίας ανελικτικών λύσεων τίποτε δεν θα είναι εμπορικά διαθέσιμο πριν από το 2020. Επιπτώσεις από την εξόρυξη του Ουρανίου Η εξόρυξη του Ουρανίου παράγει τεράστιες ποσότητες υλικών χαμηλής, αλλά μεγάλης διάρκειας ραδιενέργειας. Τα συμπαγή υλικά διατηρούνται επί τόπου. Για παράδειγμα τα ορυχεία Roxby Downs στη ν. Αυστραλία έχουν ραδιενεργούς χώρους περίπου 100 εκ. Τόνων (Μt) που μεγαλώνουν κατά 10 (Μt) κάθε χρόνο. Χρησιμοποιούν επίσης 12 γιγαλίτρα (12 Μt) αρτεσιανών υδάτων και εκπέμπουν πάνω από 1Μt CΟ2 το χρόνο. Επιπρόσθετα με τα στερεά κατάλοιπα ραδιενεργά υγρά και αέρια διαφεύγουν από τα ορυχεία ουρανίου. Το αέριο ραδόνιο -222 και τα συγγενή του στοιχεία προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία γιατί εκθέτουν γενικό πληθυσμό σε χαμηλή ραδιενέργεια επί μεγάλο χρονικό διάστημα συμβάλλοντας στις καρκινογενέσεις. Το πρόβλημα είναι ότι ο χρόνος ημιζωής των παραγομένων από τα ορυχεία στοιχείων ανέρχεται στα 80.000 χρόνια. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν προδρόμους του ραδόνιου 222. Γιαυτό οι εκπομπές του ραδόνιου 222 θα γίνονται για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια και ο αναμενόμενος αριθμός θανάτων από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων Ουρανίου αναμένεται να ανέλθει σε χιλιάδες. Γενικά είναι αδύνατο να γίνει διαχωρισμός του αν ένας καρκίνος προέρχεται από ραδιενέργεια ή από άλλη πηγή πχ κάπνισμα. Γιαυτό αν ενδιαφερόμαστε για τις μελλοντικές γενιές θα πρέπει να θάβουμε σχολαστικά τα κατάλοιπα των πυρηνικών εργοστασίων για να επιστρέφει το περιβάλλον στη φυσική κατάσταση. Δυστυχώς η εμπειρία από τα ορυχεία Ουρανίου στη Γαλλία απέδειξε ότι για λόγους κέρδους οι εταιρείες, όχι μόνο δεν φύλαξαν προσεκτικά κλειστές τις μολυσμένες περιοχές των άχρηστων ορυχείων, αλλά χρησιμοποίησαν το ραδιενεργό υλικό για τις ασφαλτοστρώσεις δρόμων και πάρκιν. Πυρηνική οικονομία Αν και η πυρηνική ενέργεια διαφημίζεται σαν φθηνή αυτό δεν ισχύει πλέον. Παλαιότερα σκόπιμα υπολογιζόταν μόνο το κόστος του λειτουργούντος εργοστασίου χωρίς να υπολογίζεται το κόστος κατασκευής, αποδόμησης και των κυβερνητικών επιδοτήσεων. Ένας άλλος παράγων που παραβλέπεται είναι το γεγονός ότι σε αντίθεση με τις ανανεώσιμες πηγές που χρειάζονται 2-3 χρόνια για ν‘ αποδώσουν, ο σχεδιασμός, οικοδόμηση και λειτουργία ενός πυρηνικού εργοστασίου απαιτούν πάνω από 15 χρόνια. Στις ΗΠΑ κανένα πυρηνικό εργοστάσιο που είχε παραγγελθεί από το 1973 δεν τελείωσε, ενώ όλες οι παλιότερες παραγγελίες ματαιώθηκαν το 1978. Στην Ευρώπη στη Γερμανία κανένα πολιτικό κόμμα δεν υποστηρίζει την κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων, μετά την εμπειρία του Μουντεντάιλ όπου πυρηνικό εργοστάσιο μόλις κατασκευάστηκε έκλεισε για λόγους ασφαλείας. Σήμερα όλα το κατασκευαζόμενα πυρηνικά εργοστάσια παρουσιάζουν καθυστερήσεις 3-4 χρόνων. Συγκεκριμένα η Γαλλική ARIVA στο Olkiluoto της Φινλανδίας χρειάστηκε να ανακατασκευάσει τον πυρήνα λόγω κακής κατασκευής του σκυροδέρματος (θα πρέπει να μην έχει ούτε μια φυσαλίδα αέρα). Ισχυρίστηκε ότι αυτό οφείλετο σε λάθη στη μετάφραση των οδηγιών όμως το ίδιο ακριβώς πρόβλημα παρουσιάστηκε και στη Flamanville με αποτέλεσμα και τι δυο εργοστάσια να καθυστερούν επί 3 χρόνια, ενώ το κόστος έχει επιβαρυνθεί 2 δισ ΕU χωρίς να υπολογισθεί το κόστος από την ενέργεια που θα έπρεπε να είχε εισρεύσει σε αυτό το διάστημα και που θα μπορούσε να είχε καλυφτεί, αν είχαν κατασκευασθεί εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Άλλες τρέχουσες κατασκευές είναι στην Σλοβακία στο Mochovca, στην Ρουμανία στο Cernavoda, και στη Λιθουανία στο Visavigar και όλες έχουν καθυστερήσει 3-5 χρόνια. Στο Belene της Βουλγαρίας ξεκίνησε η κατασκευή 4 ρωσικών πυρηνικών αντιδραστήρων αρχικού κόστους 2 δισ EU σοβιετικού τύπου τεχνολογίας. Μετά την είσοδο της χώρας στην ΕΕ με νέες προδιαγραφές ασφάλειας το κόστος ανήλθε σε 10 δις EU με αποτέλεσμα η γερμανική RWE μετά από σθεναρές πιέσεις ΜΚΟ να αποσύρει τη χρηματοδότηση. Στην Τουρκία είχαμε ήδη σταματήσει την παλαιότερη κατασκευή του πυρηνικού αντιδραστήρα (βαρέος ύδατος) στο Ακούγιου από καναδική εταιρεία. Η κυβέρνηση Ερντογάν επανήλθε στο πυρηνικό πρόγραμμα μα προτεινόμενες αρκετές τοποθεσίες με πιθανότερη το Ικόνιο, πριν επανέλθει στο Ακούγιου. Στην εκδήλωση ενδιαφέροντος απάντησε μόνο μια εταιρεία και το ανώτατο δικαστήριο μόλις στις 15-11-2009 έκρινε αντισυνταγματική τη σύμβαση. Ας σημειωθεί ότι ενώ η τουρκική κυβέρνηση ζητούσε σαν κόστος ηλεκτρικής ενέργειας τα 15 cent/ kWh το κονσόρτιουμ πρόσφερε 21 cent/ kWh, γεγονός που είχε προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις. Διεθνώς σήμερα το κόστος την παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι 1.500 EU /Kwe, όπως υποσχόταν η πυρηνική βιομηχανία, αλλά έχει καταλήξει στα 5.000 EU /Kwe, κόστος σχεδόν ανταγωνιστικό για τις εναλλακτικές πηγές. Περίληψη εναλλακτικών λύσεων Προς το παρόν η πυρηνική ενέργεια χρησιμοποιείται μόνο στην ηλεκτροπαραγωγή. Παγκόσμια η μεγαλύτερη ηλεκτροπαραγωγή γίνεται μέσω καύσης λιθάνθρακα και φυσικού αερίου. Έτσι, για όσο διάστημα τα αυτοκίνητα εξακολουθούν να κινούνται με παράγωγα του πετρελαίου, η πυρηνική ενέργεια δε μπορεί να θεωρείται σαν μέσω μείωσης της κατανάλωσης πετρελαίου. Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις και η εφαρμογή τους διαφέρει από χώρα σε χώρα. Γενικά οι πιθανές εναλλακτικές λύσεις είναι 1) μέτρα για τη μείωση της κατανάλωσης Υπάρχει σήμερα μεγάλη γκάμα τεχνολογιών και μέτρων που κάνουν αποδοτικότερη την χρήση της ενέργειας και αυτά είναι η φθηνότερη και γρήγορα εφαρμόσιμη λύση. 2) εναλλακτικές πηγές που δε συμβάλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Κατατασσόμενες με αυξανόμενο κόστος είναι:
- Υδροπαραγωγή
- Ανεμογεννήτριες
- Βιοενέργεια
- Ηλιακά φωτοβολταικά συστήματα, τα οποία αν και σήμερα παραμένουν ακριβά είναι συχνά η πρώτη λύση για μικρές τοπικές παραγωγές.
- Άλλη υποσχόμενη τεχνολογία, η οποία αναπτύσσεται γρήγορα στις ΗΠΑ και την Ισπανία είναι η ηλιακή θερμική ενέργεια, η οποία διατηρεί την θέρμανση από τον ήλιο σε δοχεία αλάτων επί 24 ώρες.
- Πρόσφατα αναπτύσσεται ηλεκτροπαραγωγή μέσω γεωθερμικής ενέργειας σε μικρούς πρωτότυπους σταθμούς στη Γαλλία και Γερμανία.
- Άλλες αναπτυσσόμενες πηγές για παραθαλάσσιες περιοχές είναι η εκμετάλλευση των ωκεάνιων ρευμάτων και των κυμάτων της θάλασσας.
Συμπέρασμα Οι προωθητές της πυρηνικής ενέργειας υπόσχονται το όνειρο μιας νέας γενιάς πυρηνικών αντιδραστήρων που θα παράγουν ασφαλή, φθηνή «καθαρή και πράσινη» ενέργεια. Δυστυχώς η πραγματικότητα τους διαψεύδει. Η πυρηνική ενέργεια εξακολουθεί να παράγεται με τεχνολογία της δεκαετίας του 1960 χωρίς σημαντικές βελτιώσεις. Ο κίνδυνος της ανάπτυξης πυρηνικών όπλων και τρομοκρατίας είναι σήμερα μεγαλύτερος από ότι ήταν τη δεκαετία του 1970. Σύμφωνα με σύγχρονα κλιματικά μοντέλα ακόμη και «μικρός» πυρηνικός πόλεμος θα προξενούσε λιμό δισεκατομμυρίων ανθρώπων σαν αποτέλεσμα του πυρηνικού χειμώνα. Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες παραμένουν ανασφαλείς. Εκθέτουν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες σε κίνδυνο, γιαυτό και είναι οι μόνες εγκαταστάσεις που καμιά ασφαλιστική εταιρεία δεν δέχεται να ασφαλίσει. Δεν υπάρχει ούτε μια πυρηνική εγκατάσταση που να έχει λύσει το πρόβλημα των πυρηνικών αποβλήτων. Δεν υπάρχει κοινωνική εμπειρία από τη δημιουργία ιδρύματος που να φύλαξε και διαχειρίστηκε εγκαταστάσεις επί χιλιάδες χρόνια. Σε λίγες δεκαετίες, όσο μειώνονται τα αποθέματα Ουρανίου η διαδικασία κατασκευής πυρηνικού καυσίμου θα γίνεται όλο και πιο καταστροφική σε παραγωγή αερίων θερμοκηπίου σε σύγκριση με τις ανανεώσιμες πηγές. Έτσι η προώθηση της πυρηνικής ενέργειας σαν καθαρής σε εκπομπές CO2 αποδεικνύεται μύθος. Παρά τα 50 χρόνια μεγάλων προσδοκιών το αληθινό οικονομικό κόστος της πυρηνικής ενέργειας είναι πολύ υψηλότερο του υποσχόμενου από τους προπαγανδιστές και το κόστος κατασκευής νέου πυρηνικού αντιδραστήρα ανέβηκε δραματικά μετά το 2005, χωρίς να υπολογίζεται το κόστος αποδόμησης. Οι μόνες χώρες οι οποίες εξαρτώνται ενεργειακά από τα πυρηνικά είναι η Γαλλία, Ιαπωνία, Βέλγιο και Ν. Κορέα. Όλα αυτά τα μειονεκτήματα προκαλούν ερωτηματικά ως προς τα κίνητρα των κυβερνήσεων που αποφασίζουν να επενδύσουν σε πυρηνικά εργοστάσια. Φαίνεται ότι ο μόνος λόγος για να διακινδυνεύσουν τόσο μεγάλο κόστος με τόσο μεγάλο ρίσκο είναι η ανάγκη τους να κατασκευάσουν πυρηνικά όπλα ή τουλάχιστον να είναι έτοιμες για την κατασκευή τους. Αυτό αυξάνει τον κίνδυνο διασποράς πυρηνικών όπλων και την πιθανότητα πυρηνικού πολέμου. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2009 μετά από τις συντονισμένες κινήσεις πολλών ΜΚΟ, πέρασε από το συμβούλιο αρχηγών κρατών στον ΟΗΕ η ιστορική συμφωνία για την κατάργηση των πυρηνικών. Παρ’ ότι οι προγραμματικές δηλώσεις του προέδρου Ομπάμα για τα πυρηνικά και η ανακοίνωση της εγκατάλειψης των σχεδίων για την νέα εγκατάσταση πυραύλων στην Ευρώπη και η πρόσφατη βράβευσή του με το Νόμπελ ειρήνης, μας κάνουν να ελπίζουμε ότι βρισκόμαστε σε νέες προοπτικές επιτέλους σε σωστό δρόμο, δεν μπορεί να εφησυχάζουμε. Παραμένουμε σε επιφυλακή μέχρι την τελική εξαφάνιση κάθε είδους πυρηνικού ή ραδιενεργού όπλου σε όλο τον πλανήτη μέχρι την αντικατάσταση κάθε πυρηνικού εργοστασίου από ασφαλέστερη ενεργειακή πηγή σε όλο τον πλανήτη. Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας κατά της πυρηνικής και Βιοχημικής Απειλής (ελλ. κλάδος IPPNW)
