ΑΣ ΕΠΑΝΑΚΤΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΛΟΓΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Δεν μιλάμε πλέον τη δική μας ελεύθερα δημιουργημένη γλώσσα. Μιλάμε την γλώσσα των αφεντικών μας και των λακέδων τους. Δεν είναι να απορείς αναλογιζόμενος τον βομβαρδισμό που έχουμε δεχτεί από τα σχολεία και τα ΜΜΕ. Δεν μιλάμε πολύ μεταξύ μας που είναι και ο μόνος τρόπος που δημιουργείται η γλώσσα. Αντίθετα τους ακούμε. Ακούμε τους δασκάλους, τις ειδήσεις, τις διαφημίσεις, τα αφεντικά, τους υπουργούς, τους γιατρούς, τους ψυχίατρους…
Για αρχή, μπορούμε να αλλάξουμε τις ιστορίες που λέμε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να περιγράψεις μια δεδομένη κοινωνία ή οικονομία. Για να το κάνουμε αυτό λέμε ιστορίες- θεωρίες για τον κόσμο στον οποίο ζούμε και τη θέση μας σε αυτόν. Κάθε έκδοση της ιστορίας υπογραμμίζει κάποια συγκεκριμένα στοιχεία ενώ αποκρύπτει άλλα – καμία ιστορία μόνη της δεν μπορεί να πει «όλη την αλήθεια».
Με τον τρόπο αυτό, οι ιστορίες μας επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε και πιστεύουμε τι είναι δυνατό σε αυτόν τον κόσμο και τι όχι. «Υπάρχει στενός δεσμός μεταξύ κοινωνικής πραγματικότητας, τού θεωρητικού πλαισίου που χρησιμοποιούμε για να την ερμηνεύσουμε και την αίσθηση της πολιτικής και της ελπίδας που αναδύεται μέσα από μια τέτοια κατανόηση».
Μετά την κατάρρευση και του κρατικού καπιταλισμού η λύση της “οικονομίας της αγοράς” προβλήθηκε ως η μοναδική λύση και επικράτησε σχεδόν σε ολόκληρο τον πλανήτη συνοδευόμενη από ρητορείες για το «τέλος της ιστορίας». Ο καπιταλισμός στηρίζεται στην έννοια της ιδιοκτησίας και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η λειτουργία της κοινωνίας ως προέκταση της οικονομίας.
Η κυρίαρχη ιστορία περιγράφει την οικονομία ως το «σύστημα της αγοράς», όπου βασική επιδίωξη μέσω των οικονομικών δραστηριοτήτων είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους. Ένα «αόρατο χέρι» ρυθμίζει την αγορά μέσω του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης χωρίς κάποιο κεντρικό σχεδιασμό ή καθοδήγηση. Μέσω του ανταγωνισμού, που διαποτίζει το σύνολο σχεδόν των κοινωνικών σχέσεων και της «δημιουργικής καταστροφής» επιβιώνουν μόνο οι οργανισμοί που λειτουργούν αποτελεσματικά προς όφελος ολόκληρου του κοινωνικού συνόλου.
Στη συμβατική οικονομική αλυσίδα οι άνθρωποι που έχουν καταβάλει το κεφάλαιο, οι επιχειρηματίες και όχι απαραίτητα οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής είναι αυτοί που έχουν τον έλεγχο στην αλυσίδα παραγωγής και καρπώνονται το μεγαλύτερο μέρος των κερδών. Οι εργαζόμενοι αποτελούν εισροή για την παραγωγή του προϊόντος και οι καταναλωτές την αγορά.
Ο «νόμος της προσφοράς και της ζήτησης» σημαίνει ότι αυτοί που έχουν περισσότερα χρήματα έχουν δικαίωμα να ζητάνε και να προμηθεύονται περισσότερα από αυτούς που δεν έχουν. Δημιουργείται έτσι η τάση η οικονομική ζωή, από την παραγωγή ως την κατανάλωση, να προσανατολίζεται περισσότερο στην ευζωία αυτών που μπορούν να την πληρώσουν, παρά στις ανάγκες των φτωχών, με άλλα λόγια δεν είναι η κάλυψη των αναγκών που κινούν την οικονομική ζωή, αλλά η πιθανή κερδοφορία.
Ο οικονομικός χώρος που δεν καταλαμβάνεται από την καπιταλιστική αγορά, μας λένε, είναι κατειλλημένος από το κράτος. Το κράτος λειτουργεί σαν συνεργός της καπιταλιστικής οικονομίας και σαν μηχανισμός ασφαλείας όταν η οικονομία αυτή αποτυγχάνει. Δημιουργεί και διατηρεί το νομικό πλαίσιο που επιτρέπει στην καπιταλιστική οικονομία να ανθεί, ενώ ταυτόχρονα γεμίζει τα κενά παρέχοντας τα απαραίτητα αγαθά και υπηρεσίες που η οικονομία δεν μπορεί (ή δε θέλει). Η μόνη διαμάχη μεταξύ τους γίνεται για το πόσο πολύ ή λίγο θα παρεμβαίνει ρυθμιστικά το κράτος στην αγορά.
Σε αυτήν την ιστορία, εμείς οι άνθρωποι είμαστε μόνο κηφήνες και καταναλωτές, που βγάζουν λεφτά και τα ξοδεύουν, πάντα περιμένοντας την ευκαιρία να συσσωρεύουν περισσότερα.
Μια κοινωνία δημιουργικών ανθρώπων χωρίς λεφτά ή κεφάλαιο ή την επιθυμία για αυτά θεωρείται «μη παραγωγική», «οπισθοδρομική» ή υποανάπτυκτη. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι «οικονομολόγοι της ανάπτυξης» μιλάνε συνέχεια για την «προσέλκυση επιχειρήσεων, επιχειρηματιών και επενδύσεων» για να βελτιώσουν την τοπική ή περιφερειακή οικονομία, επειδή η αληθινή αξία, για αυτούς, έρχεται από τα έξω, όχι από τα μέσα. Έρχεται από τους επιχειρηματίες, όχι από αυτούς που ιδρώνουν στη δουλειά. Από τη δύναμη του χρήματος να βγάλει περισσότερα, όχι από τη δύναμη της ζωής για άνθιση. Αυτή η κυρίαρχη ιστορία περιγράφει γιατί οι ζωές και οι κοινότητές μας δεν είναι ποτέ αρκετά καλές, πλήρης, άξιες χωρίς τα λεφτά και τις δουλειές τους.
Το να αποκαλείς όμως μια κοινωνία ή μια οικονομία καπιταλιστική είναι μια μορφή κατηγοριοποιητικής βίας που παραβλέπει την οικονομική δραστηριότητα στην οποία απασχολούνται οι περισσότεροι άνθρωποι στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους.
Στα πλαίσια της αποκάλυψης της ποικιλότητας των οικονομικών σχέσεων, μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε την κατανόηση μας για τον καπιταλισμό. Αντί να βλέπουμε τον καπιταλισμό σαν την οικονομία, μπορούμε να τον δούμε σαν το διεξαγόμενο σχέδιο αποικιοποίησης του οικονομικού χώρου. Ο καπιταλισμός θα ήθελε με την τάση του για αφομοίωση και την ανάγκη για απεριόριστη επέκταση σε «νέες αγορές» να γίνει η οικονομία. Ευτυχώς για εμάς, οι καπιταλιστές δεν έχουν ακόμα κατορθώσει να μετατρέψουν κάθε σχέση σε μια ευκαιρία για απόκτηση κέρδους. Ο καπιταλισμός είναι ένα διεξαγόμενο, ποτέ όμως πλήρως πετυχημένο, σχέδιο αποικιοποίησης.
Ποια είναι όμως τα θετικά μας οράματα για μια άλλη οικονομία πέρα από τον καπιταλισμό? Τι είδους οράματα, στρατηγικές μπορούμε να εφαρμόσουμε προς μια ξεκάθαρη, σε μεγάλο εύρος εναλλακτική δημιουργία? Πως μπορούμε να δημιουργήσουμε ισχυρά, εναλλακτικά οράματα, πρακτικές και στρατηγικές χωρίς να ανατρέξουμε στα καταστροφικά, από τα πάνω προς τα κάτω μοντέλα «εγχειρίδια για την οικονομία». Με τον όρο «εγχειρίδιο για την οικονομία» εννοούμε τη δημιουργία ενός συστήματος, ενός μεγάλου σχεδίου για το πως η οικονομία θα πρέπει να λειτουργήσει. Ένα μοντέλο το οποίο σχεδιάστηκε από κάποιους που συνέλαβαν το μεγάλο θεωρητικό μοντέλο που αυτοί υποστηρίζουν ότι θα λύσει τα προβλήματά μας και κατόπιν εργάζονται για την εφαρμογή του.
Προβάλλοντας τα ουτοπικά οράματα κάποιων στις ζωές τόσο πολλών απαιτεί βία. Τη βία στη διαφορετικότητα και την ιδιαιτερότητα των ζωών μας προκειμένου να χωρέσουν σε μια θεωρία που ταιριάζει για όλους και ύστερα τη φυσική και ψυχολογική βία που ακολουθεί ώστε να αναγκαστούν οι άνθρωποι να προσαρμοστούν σε αυτόν τον “ιδανικό” κόσμο.
ΟΙ ΜΗ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
Για χρόνια, μας λέγανε για την οικονομία – την καπιταλιστική οικονομία, για να είμαστε ακριβείς- που πιστέψαμε στην τεράστια της δύναμή και ματαιότητα. Η ιστορία αυτή μας έκρυβε τη δύναμή μας, την προοπτική μας και την αξία μας ως δημιουργικά ανθρώπινα πλάσματα. Αλλά γιατί να λέμε ιστορίες που μας κάνουν να νοιώθουμε μικροί και αβοήθητοι όταν μπορούμε να λέμε ιστορίες που μας κάνουν να νοιώθουμε δυνατοί, γεμάτοι ελπίδες?
Ας δοκιμάσουμε αυτή την ιστορία: ας υποθέσουμε ότι η οικονομία δεν είναι μόνο αγορές που καθορίζονται από την αγορά και τη ζήτηση. Με μία ευρεία έννοια η ανθρώπινη οικονομία περιλαμβάνει τις ποικίλες κοινωνικές σχέσεις που δημιουργούμε προκειμένου να καλύψουμε τις ανάγκες μας και να κυνηγήσουμε τα όνειρα μας.
Η οικονομία της αλληλεγγύης ξεκινάει εκεί, με την συνειδητοποίηση ότι υπάρχουν εναλλακτικές οικονομικές πραγματικότητες, ότι εμείς οι άνθρωποι δημιουργούμε διάφορα είδη οικονομικών σχέσεων παράλληλά με τις καπιταλιστικές. Έχουμε αξίες και “πλούτο” που δεν καθορίζονται από τα χρήματα. Αντί να δίνουμε προτεραιότητα στον ανταγωνισμό και την επίτευξη κέρδους, αυτές οι οικονομίες έχουν στο επίκεντρό τους τις ανθρώπινες ανάγκες και σχέσεις. Υπάρχουν ήδη φυτεμένοι οι σπόροι για μια νέα οικονομία, μια οικονομία συνεργασίας, ισότητας, διαφορετικότητας, αλληλεγγύης και αυτοκαθορισμού.
Παρόλο που η καπιταλιστική οικονομία έχει υποτιμήσει και κρύψει αυτούς τους σπόρους, μπορούμε να τους χρησιμοποιήσουμε ως αφετηρίες για την οργάνωση μιας εναλλακτικής οικονομίας. Ζητούμενο για την ανάπτυξη της οικονομίας αυτής είναι να ποτίσουμε αυτούς τους σπόρους. Αναγνωρίζοντας και επεκτείνοντας τους χώρους στους οποίους η αλληλεγγύη ήδη υπάρχει και στη συνέχεια δημιουργώντας νέους και μεγαλύτερους. Αφήνουμε πίσω τις ιστορίες που μας απομονώνουν (και σχημάτιζαν την πραγματικότητά μας), επιτρέποντας μας να βιώσουμε νέες ιστορίες διασύνδεσης.
Καθώς ξεφλουδίζουμε την παραπλανητική ιδέα ενός γιγαντιαίου οικονομικού συστήματος μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε το έργο πολλών ειδών οικονομίας. Μιας οικονομίας των ανθρώπων που χτίζεται με την καθημερινή μας ζωή και σχέσεις, όπου η διατήρηση της κοινωνικής ζωής με όλη την ομορφιά και ασχήμια που συνεπάγεται είναι ο πρωταρχικός σκοπός της. Ένας στόχος, εκ διαμέτρου αντιθέτως με την κυρίαρχη καπιταλιστική λογική που στο επίκεντρο της οικονομικής ζωής προκρίνει τη συσσώρευση και την ανάπτυξη για την ανάπτυξη. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο τα οικονομικά της κυριαρχίας δεν ασχολούνται με τα παρακάτω είδη μικροοικονομίας.
Μόλις αρχίσουμε να αποκωδικοποιούμε την έννοια της οικονομίας, αρχίζουμε να βλέπουμε τα διαφορετικά είδη οικονομικής ζωής που υπάρχουν, αναγνωρίζουμε τις πρωτοβουλίες που εμπεριέχουν απελευθερωτικά χαρακτηριστικά και μη καπιταλιστικές σχέσεις. Μερικά παραδείγματα μη καπιταλιστικών μικροοικονομιών:
Οικιακή οικονομία: κάλυψη βασικών αναγκών με τις δικές μας δυνάμεις στο σπίτι: ανατροφή παιδιών, παροχή συμβουλών ή ανακούφισης, επίλυση διαμαχών, «διδασκαλία» βασικών ικανοτήτων (περπάτημα, γλώσσα) μαγείρεμα, καθαριότητα σπιτιού, ράψιμο, χτίσιμο-επιδιόρθωση σπιτιού..
Ανταλλακτική οικονομία: ανταλλαγή υπηρεσιών μεταξύ φίλων ή γειτόνων, «ανταλλαγή χάρης», ανταλλαγή σπόρων, ανταλλαγή εργατοωρών..
Συλλογική οικονομία: παραγωγικοί / καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, συντροφική κουζίνα, δανειστικές βιβλιοθήκες, προγραμματισμός ελεύθερου λογισμικού..
Εργατικά ελεγχόμενη οικονομία: Αυτοδιαχειριζόμενα εργοστάσια, συνεταιρισμοί, οικογενειακές φάρμες..
Οικονομία της αφθονίας: τροφοσυλλέκτες, κανιβαλισμός σε ηλεκτρικές συσκευές, συλλογή χρήσιμων σκουπιδιών, ανακύκλωση…
Εθελοντική/χαριστική οικονομία: ωτοστόπ, εκδόσεις- συναυλίες χωρίς αντίτιμο ή με «κουτί», εθελοντική εργασία, κέρασμα, φιλοδώρημα, έρανη…
“Πειρατική” οικονομία: καταλήψεις γης ή στέγης, απαλλοτρίωση τραπεζών ή σούπερ μάρκετ, πειρατικό ραδιόφωνο…
Μια κατηγοριοποίηση:
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Με λίγα λόγια, η αλληλέγγυα οικονομία σε γενικές γραμμές αναφέρεται στη μορφή οικονομικής συνεργασίας που ξεκινάει από τα κάτω συνδέοντας οριζόντια διάφορες τοπικές εναλλακτικές σε ένα ορατό, δημιουργικό δίκτυο αντίστασης στην οικονομία της αγοράς. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν αγώνα που προήλθε από τη δημιουργικότητα των ίδιων των ανθρώπων (όχι από διανοούμενους και ιδεολογίες) και μπορεί να αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να αντικαταστήσει τις κυρίαρχες δομές με πιο ανθρώπινες. Είναι δηλαδή μία διαδικασία αλλαγής στην πράξη και στο σήμερα της οικονομικής δραστηριότητας (με τις αντιφάσεις που αυτό συνεπάγεται) και όχι κάποιο ολοκληρωμένο σχέδιο οικονομικής οργάνωσης, για την ορθότητα του οποίου οι άνθρωποι πρέπει να πειστούν (ή ακόμα χειρότερα να αναγκαστούν) και να το ακολουθήσουν. Είναι ένας νέος δρόμος που δημιουργείται καθώς οι άνθρωποι πορεύονται προς μία κατεύθυνση ρωτώντας. Είναι το αποτέλεσμα της ιστορικής προσπάθειας του ανθρώπου να ζήσει και να αναπτυχθεί ως άτομο και κοινωνικό όν.
Η αλληλέγγυα οικονομία αγκαλιάζει όλες τις δραστηριότητες παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης που συμβάλλουν στην «εκδημοκράτηση» της οικονομίας τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Παίρνει διάφορες μορφές, σε όλες τις ηπείρους. Από αυτήν την άποψη δεν αποτελεί κάποιον τομέα της οικονομίας αλλά μια ολιστική προσέγγιση που περιλαμβάνει πρωτοβουλίες σε όλους τους τομείς της οικονομίας.
Όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους “πολιτικούς ορισμούς”, αλληλέγγυα οικονομία μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Έτσι, για μετρικούς είναι μία σειρά στρατηγικών και αγώνα που στόχο έχουν την απόρριψη του καπιταλισμού και των καταπιεστικών σχέσεων που υποστηρίζει και αναπαράγει, ενώ για άλλους είναι μία απόπειρα “εξανθρωπισμού” του με τη δημιουργία κοινοτικών διχτύων ασφαλείας (π.χ. δίκαια τιμή).
Συμφωνώντας με την πρώτη λογική, η αλληλέγγυα οικονομία ως μια απάντηση σε μία έκφανση (οικονομική) ενός αλληλένδετου συστήματος, όπως και κάθε μονοθεματική απάντηση για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει να στρέφεται ενάντια στα αίτια (και όχι τα συμπτώματα) που τη δημιούργησαν και μάλιστα στα πλαίσια μιας πολύμορφης κοινωνικής δράσης, στα πλαίσια ενός κινήματος. Μία απάντηση συλλογική, μιας και το πρόβλημα είναι κοινωνικής φύσεως και οι ατομικές λύσεις σε κοινωνικά προβλήματα είναι καταδικασμένες σε αποτυχία.
Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Σκοπός της αλληλέγγυας οικονομίας είναι να παράγουμε ότι πραγματικά θέλουμε να καταναλώσουμε. Να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας με τρόπους που αντιμετωπίζουν τη φτώχεια και την ανισότητα και σέβονται το περιβάλλον, επιδιώκοντας ακόμα την ανάπτυξη των ανθρώπων ατομικά και συλλογικά απελευθερώνοντας τους από τις ιεραρχικές δομές που τους υποδούλωναν εντός ή εκτός του χώρου εργασίας.
ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Η κυρίαρχη οικονομία καλλιεργεί στην κοινωνία την ψευδαίσθηση της «ανεξαρτησίας» και της «ελευθερίας» ενώ στην πραγματικότητα βαθαίνει τις ιεραρχικές εξαρτήσεις που ενισχύουν τη δύναμη κάποιων πάνω σε άλλους. Αντίθετα η αλληλέγγυα οικονομία αναγνωρίζει ότι απόλυτη ανεξαρτησία και ελευθερία δεν μπορεί να υπάρξει και ότι υπάρχουν αλληλοσυσχετίσεις. Οπότε πρέπει να πάρουμε την ευθύνη για αυτές τις σχέσεις και να τις χτίσουμε συνειδητά ως σχέσεις αμοιβαίας βοήθειας και ενδιαφέροντος.
Η συνειδητοποίηση των διαφόρων πρωτοβουλιών ότι συμμετέχουν σε ένα κοινό ρεύμα, αυτό της αλληλέγγυας οικονομίας είναι μικρή και έχει μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης. Η δημιουργία συνεργιών μεταξύ των συμμετεχόντων με την ανταλλαγή εμπειριών, τεχνογνωσίας, την σύμπραξη σε κοινές πρωτοβουλίες και άρα την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων που όλες μαζί διαθέτουν αποτελούν ένα μεγάλο στοίχημα για την οικοδόμηση ενός νέου κόσμου. Η ικανότητα της αλληλέγγυας οικονομίας να αποτελέσει μια εναλλακτική στο κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό στη δυνατότητά της να ενισχύσει τα δίκτυά της και να παγιώσει την οικονομική της λειτουργία.
Η οικονομική της αλληλεγγύης είναι η πρακτική της αναγνώρισης, σύνδεσης, ενδυνάμωσης και δημιουργίας από τα κάτω πρωτοβουλιών εναλλακτικής οικονομίας. Μια τελείως διαφορετική προσέγγιση στην κυρίαρχη οικονομική. Αντί να αρχίζει από μια μεγάλη θεωρεία, αρχίζει από τις πρακτικές μας. Δίνοντας μας τη δυνατότητα ενίσχυσης των νέων οικονομικών σχέσεων στην κοινότητά μας.
Μόλις αναγνωρίζονται στοιχεία αλληλέγγυας οικονομίας μπορούμε να ξεκινούμε τη διαδικασία καλλιέργειας συλλογικής συνείδησης (ταυτότητας) και να προχωράει η δικτύωση . Αυτή η διαδικασία συνεύρεσης των μέχρι πρότινος απομονωμένων πρωτοβουλιών αποτελούν τη βάση της στρατηγικής για μια αλληλέγγυα οικονομία. Δεν γίνονται «απλά για να γνωριστούμε», αλλά για να χτίσουμε αληθινές-ειλικρινείς σχέσεις αλληλοϋποστήριξης και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων από την μια και από την άλλη να συνδεθούμε με τα κοινωνικά κινήματα που παλεύουν ενάντια στην κυριαρχία. Το τι μορφή θα έχουν αυτές οι «γνωριμίες» μεταξύ των διαφορετικών κομματιών της αλληλέγγυας οικονομίας και των κοινωνικών κινημάτων είναι κάτι που θα καθοριστεί στην πράξη, στις μεταξύ μας συζητήσεις, έχοντας στο νου μας ότι οι προσπάθειες για τη δημιουργία μιας διαφορετικής οικονομίας προϋποθέτουν ότι οι προσπάθειες αυτές είναι στην κατεύθυνση ενός ευρύτερου οράματος για την κοινωνία που θα προωθεί την επέκταση της δυναμικής της αλληλεγγύης.
Κάποια χαρακτηριστικά της διαδικασίας συγκρότησης της αλληλέγγυας οικονομίας είναι:
– Ενότητα στη διαφορά
– Συλλογική δυναμική
– Αυτονομία
– Οριζόντια δικτύωση
– Συνεργασία και αλληλοβοήθεια
– Τοπική γείωση, παγκόσμια αλληλοσύνδεση
